60 tys. kontroli i tysiące kar. Tak urząd skarbowy sprawdza podatników

Ostatnie dane Krajowej Administracji Skarbowej pokazują bezprecedensowy wzrost działań kontrolnych we wszystkich obszarach polskiej gospodarki. W 2024 roku urzędnicy przeprowadzili niemal 2,5 miliona czynności sprawdzających, kontroli podatkowych oraz kontroli celno-skarbowych, ujawniając nieprawidłowości sięgające astronomicznej kwoty 15 miliardów złotych. Ta zintensyfikowana aktywność organów podatkowych nie ogranicza się wyłącznie do dużych przedsiębiorstw – coraz częściej obejmuje zwykłych konsumentów, drobnych przedsiębiorców i osoby prowadzące działalność w szarej strefie.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Szczególną uwagę przykuwa dynamiczny wzrost tzw. zakupów kontrolowanych, czyli nabyć sprawdzających. W minionym roku urzędnicy KAS przeprowadzili blisko 60 tysięcy takich operacji, co zaowocowało wystawieniem prawie 14 tysięcy mandatów o łącznej wartości przekraczającej 20,4 miliona złotych. Skala tych działań wzrosła w porównaniu z rokiem 2023, gdy przeprowadzono nieco ponad 58 tysięcy kontrolnych zakupów, skutkujących ponad 13 tysiącami mandatów na kwotę 19,2 miliona złotych. Ta forma kontroli polega na tym, iż urzędnicy, nie ujawniając swojej tożsamości, dokonują zakupów u przedsiębiorców, by następnie sprawdzić prawidłowość ewidencjonowania transakcji, w tym przede wszystkim wystawiania paragonów fiskalnych.

Równolegle znacząco wzrosła liczba kontroli dotyczących wydawania paragonów fiskalnych. W roku 2024 przeprowadzono ponad 32 tysiące takich kontroli, w wyniku których wystawiono ponad 14 tysięcy mandatów na łączną kwotę 23,4 miliona złotych. Dla porównania, w roku poprzednim liczba kontroli była mniejsza – nieco ponad 30 tysięcy, skutkując niespełna 11 tysiącami mandatów na kwotę 16,8 miliona złotych. Te statystyki wyraźnie pokazują, iż fiskus konsekwentnie zaostrza podejście do kwestii prawidłowej ewidencji transakcji handlowych.

Zastępca Szefa KAS, Zbigniew Stawiski, w odpowiedzi na interpelację poselską nr 8255, przedstawił szczegółowe dane dotyczące działań kontrolnych organów skarbowych. Poinformował również o planach zastąpienia w tej chwili funkcjonujących systemów do rozliczeń podatkowych jednym, zintegrowanym rozwiązaniem, co ma usprawnić proces kontroli i zwiększyć skuteczność wykrywania nieprawidłowości. Szczególnie niepokojąca dla osób prowadzących niezarejestrowaną działalność gospodarczą jest zapowiedź intensyfikacji kontroli w tym obszarze. Ministerstwo Finansów planuje wykorzystać dane przekazane przez platformy cyfrowe na podstawie dyrektywy DAC7, co umożliwi łatwiejsze identyfikowanie osób prowadzących działalność gospodarczą bez dopełnienia formalności rejestracyjnych.

Wzrost liczby czynności sprawdzających przy jednoczesnym spadku liczby formalnych kontroli podatkowych wskazuje na zmianę strategii działania organów skarbowych. Jak wyjaśnia Piotr Popiel, doradca podatkowy i menedżer w Zespole Tax Controversy, EY Polska, czynności sprawdzające stanowią najbardziej podstawową i najmniej kosztowną formę weryfikacji podatników. Choć mają charakter odformalizowany, nie można ich bagatelizować, gdyż to właśnie na podstawie ustaleń poczynionych w trakcie tych czynności podejmowane są decyzje o ewentualnym wszczęciu bardziej rygorystycznych kontroli podatkowych i celno-skarbowych.

W ramach czynności sprawdzających organy podatkowe mogą weryfikować szereg kwestii, w tym terminowość składania deklaracji i wpłacania podatków, zgodność poniesionych wydatków z uzyskanymi przychodami, czy też poprawność danych przekazywanych przy rejestracji podatkowej. Niejednokrotnie zdarza się jednak, iż organy podatkowe nadużywają tej formy kontroli, przeprowadzając de facto kontrolę podatkową pod pozorem czynności sprawdzających. Do najczęstszych nieprawidłowości należą: żądanie przedstawienia informacji niezwiązanych z celem czynności sprawdzających, nadmierne wydłużanie procedury weryfikacyjnej oraz nieformalny kontakt telefoniczny w celu uzyskania informacji, które później trudno udokumentować.

Szczególnie intensywne działania kontrolne prowadzone są w obszarze podatku VAT. W 2024 roku KAS zwiększyła o 19 procent liczbę podmiotów wytypowanych do czynności weryfikacyjnych w porównaniu z rokiem poprzednim. Efektem tych działań było wykrycie ponad 290 tysięcy fikcyjnych faktur na łączną kwotę przekraczającą 8,71 miliarda złotych, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu z kwotą 5,76 miliarda złotych z roku 2023. Jest to bezpośredni wynik priorytetowego traktowania przez KAS walki z wyłudzeniami VAT. Kontrole podatkowe w tym obszarze ujawniły nieprawidłowości na kwotę ponad 1 miliarda złotych, zaś kontrole celno-skarbowe – na ponad 3,1 miliarda złotych.

Działania kontrolne nie ograniczają się wyłącznie do podatku VAT. KAS intensywnie weryfikuje również rozliczenia z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). W tym obszarze kontrole koncentrują się głównie na cenach transferowych, czyli weryfikacji schematy warunków i cen w transakcjach między podmiotami powiązanymi, oraz na wykrywaniu przypadków unikania opodatkowania przy zastosowaniu modeli agresywnego planowania podatkowego.

Równie intensywnie kontrolowany jest obszar akcyzy. Szczególną uwagę skarbówka poświęca producentom płynu do papierosów elektronicznych, weryfikując między innymi prawidłowość oznaczania wyrobów banderolami. Działania te przynoszą wymierne korzyści dla budżetu państwa – dochody z akcyzy od wyrobów tytoniowych wzrosły z 443,6 miliona złotych w 2023 roku do 506,6 miliona złotych po jedenastu miesiącach 2024 roku, co oznacza wzrost o ponad 26 procent.

KAS aktywnie zwalcza również szarą strefę w obszarze produkcji i dystrybucji alkoholu. W 2024 roku odnotowano 2138 przypadków ujawnienia nielegalnego alkoholu, w wyniku których zajęto 46 600 litrów różnego rodzaju alkoholu etylowego. Dodatkowo zlikwidowano 40 nielegalnych bimbrowni oraz cztery miejsca odkażania i rozlewu nielegalnego alkoholu. W porównaniu z rokiem 2023, skuteczność działań w tym obszarze wzrosła o połowę.

W obszarze wyrobów tytoniowych skuteczność działań kontrolnych utrzymała się na poziomie zbliżonym do roku 2023. W minionym roku KAS ujawniła 195,5 miliona sztuk papierosów pochodzących z nielegalnych źródeł oraz zlikwidowała 39 nielegalnych fabryk i krajalni tytoniu.

Obok zwiększonej liczby kontroli, wzrosła również skuteczność działań egzekucyjnych prowadzonych przez KAS. W 2024 roku organy egzekucyjne wyegzekwowały łącznie ponad 9 miliardów złotych, co stanowi wzrost o niemal 950 milionów złotych w porównaniu z rokiem 2023, kiedy to odzyskano ponad 8,1 miliarda złotych. Z tej kwoty zaległości podatkowe stanowiły ponad 7,3 miliarda złotych, co oznacza wzrost o ponad 690 milionów złotych w porównaniu z rokiem poprzednim. Jednocześnie zmniejszyły się zaległości podatkowe podatników, które spadły z 97,2 miliarda złotych do 94,4 miliarda złotych, czyli o 2,8 miliarda złotych.

Zastępca Szefa KAS podkreślił, iż z działań organów skarbowych uzyskano ponad 21 miliardów złotych dodatkowych wpływów. Na tę kwotę składa się 7,3 miliarda złotych pochodzących z egzekucji podatków oraz 11,1 miliarda złotych z działań przedegzekucyjnych, w tym tzw. miękkiej egzekucji, obejmującej między innymi wezwania do zapłaty.

Warto zwrócić uwagę, iż intensyfikacja działań kontrolnych KAS zbiega się w czasie z wdrażaniem nowych narzędzi informatycznych wspierających proces kontroli. Zbigniew Stawiski przypomniał, iż w 2026 roku planowane jest wprowadzenie Krajowego Systemu e-Faktur, który ma znacząco przyczynić się do dalszego uszczelnienia systemu podatkowego i ułatwić identyfikację nieprawidłowości w rozliczeniach między przedsiębiorcami.

Eksperci podatkowi podkreślają, iż wobec nasilonych działań kontrolnych, podatnicy powinni zwrócić szczególną uwagę na prawidłowość swoich rozliczeń. Dotyczy to zarówno dużych przedsiębiorstw, jak i małych firm oraz osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Szczególnie istotne jest rzetelne dokumentowanie transakcji, prawidłowe ewidencjonowanie sprzedaży oraz terminowe składanie deklaracji i wpłacanie należnych podatków.

Osoby prowadzące nieformalne działania zarobkowe, na przykład sprzedaż towarów lub usług za pośrednictwem platform internetowych, powinny mieć świadomość, iż w najbliższym czasie mogą stać się obiektem zwiększonego zainteresowania ze strony organów skarbowych. Dyrektywa DAC7 zobowiązała bowiem platformy cyfrowe do przekazywania administracji skarbowej informacji o użytkownikach osiągających przychody za ich pośrednictwem, co znacząco ułatwi identyfikację osób prowadzących niezarejestrowaną działalność gospodarczą.

W obliczu nasilonych działań kontrolnych najważniejsze znaczenie ma również adekwatne przygotowanie do ewentualnej kontroli. Warto zadbać o kompletność i przejrzystość dokumentacji podatkowej, regularnie monitorować zmiany w przepisach prawa podatkowego oraz, w razie wątpliwości, korzystać z profesjonalnego doradztwa podatkowego. Takie podejście może znacząco ograniczyć ryzyko negatywnych konsekwencji kontroli, w tym kar finansowych czy postępowań karno-skarbowych.

Podsumowując, dane za rok 2024 jednoznacznie wskazują na znaczące zaostrzenie działań kontrolnych Krajowej Administracji Skarbowej. Wzrost liczby czynności sprawdzających, kontroli podatkowych i celno-skarbowych, a także zwiększona skuteczność działań egzekucyjnych, świadczą o konsekwentnej realizacji polityki uszczelniania systemu podatkowego. W najbliższych latach można spodziewać się dalszej intensyfikacji tych działań, szczególnie w obliczu planowanego wdrożenia nowych narzędzi informatycznych wspierających proces kontroli. W tej sytuacji rzetelność i przejrzystość rozliczeń podatkowych staje się nie tylko wymogiem prawnym, ale również racjonalną strategią minimalizacji ryzyka podatkowego.

źródło: Business Insider Polska/Warszawa w Pigułce