14 godzin temu
3 maja 1791 roku na Zamku Królewskim w Warszawie Sejm Wielki uchwalił Ustawę Rządową – Konstytucję 3 Maja, drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawę zasadniczą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. 3 maja w całym kraju obchodzimy rocznicę jednego z najdonioślejszych dokonań polskiego parlamentaryzmu.
Warszawa. Zamek Królewski. Kopia Konstytucji 3 maja eksponowana w Sali Senatorskiej w Warszawie / Fot. Robert Felczak – Radio KielceUchwalona 3 maja 1791 roku w wyniku obrad Sejmu Czteroletniego Konstytucja miała na celu reformę systemu politycznego Rzeczpospolitej. Ustawa Rządowa wprowadzała między innymi trójpodział władzy, znosiła konfederację, liberum veto i wolną elekcję. Konstytucja została obalona w wyniku zawiązania przez część magnatów konfederacji targowickiej i przegranej wojny z Rosją.
Jak informuje Grzegorz Nowik, profesor Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, uchwalenie Konstytucji 3 Maja, było podjęte niejako w charakterze zamachu stanu.
– Pierwotnie posiedzenie sejmu było planowane na 5 maja 1791 roku, jednak z obawy przed przybyciem posłów opozycji, którzy w tym czasie wyjechali z Warszawy z okazji świąt wielkanocnych, zwolennicy Konstytucji w liczbie stu kilkudziesięciu przyjechali do stolicy już w nocy drugiego maja, aby obradować i spisywać treść Ustawy Rządowej, która następnego dnia została uroczyście zaprzysiężona – mówi.
Warszawa. Zamek Królewski. Sala Senatorska / Fot. Robert Felczak – Radio KielceKONSTYTUCJA 3 MAJA – AKT PRAWNY
Oryginalny rękopis Konstytucji 3 Maja wszyty jest w jedną z trzech zawierających oryginalny zbiór uchwał i konstytucji Sejmu Wielkiego z lat 1788-1792 i przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Księga zawierająca rękopis Konstytucji ma wymiary 40×25 cm, oprawiona jest w czerwony safian, zdobiony na przedniej i tylnej okładce geometrycznymi bordiurami. Dokumenty sejmowe są spisane na oddzielnych kartach, które zostały zebrane i oprawione w księgę liczącą 852 strony, z czego Konstytucja liczy 11 stron.
W Sali Chorągwianej Pałacu Prezydenckiego prezentowana jest wierna replika Konstytucji 3 maja. 11 stron księgi przepisała manualnie, wiernie odwzorowując charakter pisma oryginału Aleksandra Kołłątaj, konserwator z zakładu Zbiorów Bibliotecznych Biblioteki Narodowej. Przepisywanie 11 stron trwało ponad miesiąc. A w ciągu jednego dnia kopistka była w stanie napisać maksymalnie pół strony.
Pozostałe strony wydrukowano na papierze czerpanym techniką cyfrową z zachowaniem przebitek atramentowych znajdujących się na odwrocie kart. Księga odwzorowuje układ oryginału, w tym puste karty, jak i pomyłki w numerowaniu stron. Każdą kartę oddzielnie postarzono, a do bloku księgi doszyto manualnie utkaną kapitałkę. Księgę oprawiono w skórę koźlęcą i ozdobiono geometrycznymi bordiurami.
Kopia Konstytucji 3 Maja znajdująca się w Sali Chorągwianej Pałacu Prezydenckiego oddaje zatem wszystkie cechy oryginału, łącznie z przebarwieniami, czy plamami atramentu. Powstałą w 2013 roku kopię poddano także specjalnemu procesowi starzenia.
Warszawa. Zamek Królewski. Kopia Konstytucji 3 maja eksponowana w Sali Senatorskiej w Warszawie / Fot. Robert Felczak – Radio KielcePonadto w Sali Chorągwianej Pałacu Prezydenckiego możemy oglądać kopię chorągwi, sztandarów i flag towarzyszącym najważniejszym momentom historii Polski. Znajdują się tam między innymi: Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego z okresu bitwy pod Grunwaldem; Chorągiew Rzeczypospolitej Obojga Narodów z czasów jagiellońskich; Chorągiew Wojskowa z herbem Jana III Sobieskiego; Chorągiew manifestacyjna z Powstania Listopadowego z 1831 roku; Sztandar Pierwszej Brygady Legionów Polskich z 1915 roku; a także flaga „Solidarności”, której autorem tak samo, jak w przypadku oryginału był Jerzy Janiszewski.
Na gmachu Pałacu Prezydenckiego w Warszawie znajduje się także tablica upamiętniająca miejsce, w którym spisywana była Konstytucja 3 Maja. Jak wyjaśnia profesor Grzegorz Nowik, w latach 1791-1792 w gmachu pałacu obradowało stronnictwo zwolenników Ustawy Rządowej, którzy pracowali nad wprowadzeniem w życie jej jedenastu punktów. Na pamiątkę tych obrad stronnictwo zwolenników Konstytucji ufundowało tablicę pamiątkową, znajdującą się na budynku obecnego Pałacu Prezydenckiego.
Najstarszą pieśnią związaną z faktem uchwalenia Konstytucji jest Polonez 3 Maja. Autorem tekstu do tego utworu byli między innymi Franciszek Dionizy Kniaźnin, bp Ignacy Krasicki, czy Franciszek Bohomolec. Muzykę do tekstu skomponował Aleksander Radowski. Pierwsze wykonanie tej pieśni miało miejsce już ósmego maja 1791 roku w dniu urodzin króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Zdecydowanie popularniejszy współcześnie utwór „Witaj majowa jutrzenko” powstał dopiero 40 lat po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, w okresie powstania listopadowego.
Współtwórca Konstytucji 3 Maja mieszkał w Końskich
Stanisław Małachowski. Obraz autorstwa Jana Chrzciciela Lampiego / źródło: WikipediaStanisław Małachowski, jeden z twórców Konstytucji 3 Maja związany był ściśle z obecnym regionem świętokrzyskim. Marszałek Sejmu Czteroletniego mieszkał w rodzinnym majątku w Końskich i stąd właśnie wyjeżdżał na obrady. Inicjały jego ojca – Kanclerza Jana Małachowskiego widnieją choćby w herbie miasta.
Wieś Końskie w XVII wieku przeszła w posiadanie Małachowskich. W XVIII wieku Jan Małachowski, który piastował jeden z najważniejszych urzędów centralnych – Kanclerza Wielkiego Koronnego, najpierw uzyskał dla Końskich przywilej królewski na jarmarki, a potem przywilej lokacyjny. Jak podkreśla burmistrz Końskich Krzysztof Obratański to właśnie Małachowski w 1748 roku uzyskał prawa miejskie dla Końskich.
– Małachowscy ponownie założyli miasto, uzyskali dla niego prawa miejskie. Właśnie tu utworzyli centrum swojego majątku. Tutaj mieszkali, rodzili się i wychowywali – przypomina burmistrz.
Małachowscy zostawili po sobie wiele wyjątkowych budowli. Po uzyskaniu praw miejskich, Jan Małachowski w obecnym parku rozpoczął budowę swojej rezydencji, której pierwowzorem był pałac w Pilnitz pod Dreznem. Sprowadził na Ziemię Konecką wykwalifikowanych rzemieślników, uruchomił fabrykę broni i produkcję powozów. Jak dodaje Krzysztof Obratański, z Końskimi związany jest także syn Jana – Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Czteroletniego, twórca Konstytucji 3 Maja.
– Tu mieszkał i stąd wyjeżdżał na obrady. Miasto jest bezpośrednio związane z rocznicą uchwalenia Konstytucji 3 Maja – dodaje Krzysztof Obratański.
W międzywojniu, jedna z ulic Końskich nosiła imię Małachowskich (obecnie 1 Maja). Później na długo nazwisko to zniknęło z przestrzeni publicznej. W 2014 roku rondo przy ul. Kieleckiej zyskało im. Jana Małachowskiego, również wtedy przemianowano nazwę koneckiego parku na Park Miejski im. Małachowskich.
Wyjątkowa okazja – zobacz oryginał Konstytucji 3 Maja
W 234. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja w Warszawie każdy będzie mógł obejrzeć oryginał tego dokumentu. Z inicjatywy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych pokazany zostanie w Pałacu Raczyńskich – to jedyna okazja w roku.
Jak przekazał PAP Krystian Cieślak z Biura Prasowego Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, manuskrypt dokumentu będzie wyłożony od godz. 12 do 16 w historycznych wnętrzach Pałacu Raczyńskich przy ul. Długiej 7 w Warszawie. W budynku tym mieści się w tej chwili Archiwum Główne Akt Dawnych. Wstęp na to wydarzenie dla wszystkich będzie bezpłatny.Do obejrzenia dokumentu zachęca dr Paweł Pietrzyk, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych. „Pokaz Konstytucji 3 Maja to niepowtarzalna okazja, aby zetknąć się z żywym dowodem naszej narodowej tożsamości” – podkreśla i dodaje, iż chodzi nie tylko o dokument prawny, ale „symbol niezłomnego ducha narodu”.Oprócz oryginału Konstytucji 3 Maja Archiwum Główne Akt Dawnych pokaże też w ramach Dnia Otwartego inne unikatowe akta, m.in. rękopisy listów króla Stanisława Augusta oraz uniwersały marszałków sejmowych.W programie Dnia Otwartego przewidziano również projekcję filmu dokumentalnego autorstwa prof. Anny Grześkowiak–Krwawicz, który przybliży kontekst powstania Konstytucji 3 Maja i sytuację geopolityczną ówczesnej Polski.Przyjęta przez Sejm Czteroletni w 1791 r. Konstytucja 3 Maja była pierwszym takim aktem w Europie i drugim w świecie – po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Przy jej pomocy zwolennicy wyemancypowania Polski spod wpływów Rosji chcieli wprowadzić reformy ustrojowe. Na mocy Konstytucji 3 Maja miała zacząć obowiązywać zasada trójpodziału władzy. Wprowadzono również ograniczenie liberum veto oraz reformy administracyjne, mające na celu wzmocnienie państwowości i zapobieżenie anarchii politycznej. Pod naciskiem Rosji i przy pomocy przekupionych przez nią magnatów reformy te zostały cofnięte, a Polska została wymazana z mapy Europy. W rezultacie, choć dzieło Konstytucji 3 Maja okazało się nietrwałe, ona sama przeszła do narodowej legendy jako symbol walki o niepodległość. Inspirowała w XIX i XX wieku kolejne pokolenia polskich patriotów.Jak przypomina dyrektor Paweł Pietrzyk Konstytucja 3 Maja wyznaczyła kierunek rozwoju myśli politycznej nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach Europy. „Dokument ten, wyróżniony prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, jest jednym z najważniejszych świadectw historii Polski” – podkreśla Paweł Pietrzyk.Pełny wykaz dokumentów archiwalnych wpisanych na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata znajduje się na stronie: pamiecpolski.archiwa.gov.pl.
Warszawa. Zamek Królewski. „Konstytucja 3 Maja 1791 roku – obraz Jana Matejki” / Fot. Robert Felczak – Radio KielceUroczystości 1, 2 i 3 maja [HARMONOGRAM]
