Minister nie kryje oburzenia. Tyle osób w Polsce lekceważy ostrzeżenia!

Najnowszy kryzys związany z koniecznością ewakuacji polskich obywateli z obszaru konfliktu bliskowschodniego ujawnił głęboko zakorzenione problemy w funkcjonowaniu polskiej dyplomacji oraz dramatyczne braki w świadomości obywatelskiej dotyczącej przestrzegania oficjalnych ostrzeżeń bezpieczeństwa. Sytuacja, która rozwinęła się w ekspresowym tempie, stała się prawdziwym testem sprawności polskich służb dyplomatycznych, ale jednocześnie odsłoniła niepokojące zjawiska związane z lekceważeniem przez obywateli zaleceń ministerstwa spraw zagranicznych.

Fot. Warszawa w Pigułce

Cała operacja ewakuacyjna została skomplikowana przez szereg nieprzewidzianych czynników, które dramatycznie utrudniły pracę polskim dyplomatom i służbom bezpieczeństwa. Jednym z najbardziej problematycznych aspektów całej sytuacji okazała się postawa znacznej części polskich obywateli, którzy zignorowali wielokrotne i jednoznaczne ostrzeżenia resortu spraw zagranicznych dotyczące niewskazaności podróżowania na Bliski Wschód w okresie narastającego napięcia geopolitycznego. Minister Radosław Sikorski, komentując całą sytuację, nie krył swojego głębokiego rozczarowania brakiem odpowiedzialności ze strony obywateli, którzy świadomie podjęli ryzyko podróży do regionu objętego ostrzeżeniami bezpieczeństwa.

Szczególnie niepokojącym zjawiskiem okazało się dramatyczne zwiększenie liczby polskich obywateli przebywających w Izraelu w momencie, gdy sytuacja militarna zaczęła się niebezpiecznie zaostrzać. Podczas gdy jeszcze dwa dni przed podjęciem decyzji o ewakuacji na terenie tego kraju znajdowało się około sześćdziesięciu polskich obywateli, w momencie rozpoczęcia operacji ewakuacyjnej liczba ta gwałtownie wzrosła do ponad trzystu osób. Ten masowy napływ polskich podróżnych nastąpił wbrew kategorycznym zaleceniom ministerstwa spraw zagranicznych, które przez długi czas konsekwentnie odradza podróże do regionu Bliskiego Wschodu ze względu na niestabilną sytuację bezpieczeństwa.

Dodatkowym elementem komplikującym całą operację była niefortunna inicjatywa jednego z konsulów honorowych, który jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą w branży turystycznej. Ta osoba, prawdopodobnie kierując się dobrymi intencjami, postanowiła zaoferować pomoc w organizacji ewakuacji jeszcze przed oficjalnym podjęciem takiej decyzji przez rząd polski. Choć motywacja takiego działania mogła być szlachetna, praktyczne konsekwencje okazały się bardzo problematyczne, ponieważ doprowadziły do powstania dezinformacji i plotek o możliwości odpłatnej ewakuacji. Ta sytuacja dodatkowo skomplikowała i tak już trudną pracę oficjalnych służb dyplomatycznych, które musiały najpierw wyjaśnić powstałe nieporozumienia, a następnie zorganizować adekwatną ewakuację.

Polska dyplomacja mogła się jednak pochwalić wyjątkową szybkością reakcji na rozwijający się kryzys na Bliskim Wschodzie. W porównaniu z innymi znaczącymi państwami europejskimi, w tym takimi potęgami jak Niemcy, Francja czy Wielka Brytania, które długo wahały się z podjęciem decyzji o ewakuacji swoich obywateli, Polska zdecydowała się na ten dramatyczny krok już pierwszego dnia eskalacji konfliktu militarnego. choćby Stany Zjednoczone, które tradycyjnie są pierwszymi do reagowania w tego typu sytuacjach kryzysowych, nie podjęły w analogicznym czasie podobnych działań ewakuacyjnych dla swoich obywateli.

Jednym z najbardziej nieprzewidywalnych i szokujących aspektów całej sytuacji była skuteczność ataków rakietowych, które zdołały przebić się przez uznawany za niemal niezniszczalny izraelski system obrony powietrznej Żelazna Kopuła. Nikt w polskich służbach dyplomatycznych i wywiadowczych nie przewidywał takiego rozwoju wydarzeń, co dramatycznie zwiększyło zagrożenie dla wszystkich cywilów przebywających na terytorium Izraela, w tym dla polskich obywateli. Ta nieprzewidywalność zmusiła polskie władze do natychmiastowego przyspieszenia wszystkich działań ewakuacyjnych i mobilizacji dodatkowych zasobów, które pierwotnie nie były przewidziane w planach kryzysowych.

Sytuacja stała się jeszcze bardziej skomplikowana przez niezwykle różnorodny profil polskich obywateli przebywających w regionie konfliktu. Na terenach Izraela i Palestyny znajdowały się bowiem nie tylko zwykli turyści, ale także pielgrzymi odbywający podróże religijne, siostry zakonne realizujące misje duchowe, osoby pozostające w związkach małżeńskich z obywatelami izraelskimi oraz stali mieszkańcy posiadający podwójne obywatelstwo polsko-izraelskie. Ta wyjątkowa różnorodność statusów prawnych i społecznych znacząco utrudniła proces precyzyjnego określenia liczby osób wymagających ewakuacji oraz ustalenia zakresu prawnej odpowiedzialności polskiego państwa za bezpieczeństwo poszczególnych kategorii obywateli.

Szczególnie problematyczne z punktu widzenia prawa międzynarodowego okazały się kwestie związane z osobami posiadającymi podwójne obywatelstwo. Zgodnie z powszechnie akceptowanymi konwencjami konsularnymi, osoby które posiadają obywatelstwo kraju, na którego terytorium aktualnie przebywają, nie mogą być oficjalnie reprezentowane przez drugie państwo, którego obywatelstwo również posiadają. Ta fundamentalna zasada prawa międzynarodowego znacząco ograniczyła możliwości działania polskich służb konsularnych w odniesieniu do znacznej części osób potencjalnie wymagających pomocy ewakuacyjnej.

Pomimo wszystkich opisanych trudności i komplikacji, polskie siły zbrojne oraz służby dyplomatyczne wykazały się wysokim poziomem profesjonalizmu i sprawności operacyjnej, demonstrując gotowość do natychmiastowego reagowania w najbardziej skomplikowanych sytuacjach kryzysowych. Wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz jeszcze przed weekendem publicznie zadeklarował pełną gotowość do wysłania wojskowych samolotów transportowych, jeżeli dynamicznie zmieniająca się sytuacja na Bliskim Wschodzie będzie tego wymagać. Równolegle z opcją militarną przygotowano także alternatywne warianty cywilne oraz możliwość skorzystania z zaawansowanych mechanizmów unijnej solidarności i współpracy w sytuacjach kryzysowych.

Mechanizm unijnego wsparcia ewakuacyjnego przewiduje częściowy zwrot poniesionych kosztów operacji, pod warunkiem iż kraj organizujący ewakuację zgodzi się przyjąć na pokład swoich samolotów obywateli innych państw członkowskich w liczbie przekraczającej dziesięć procent wszystkich ewakuowanych osób. W takim przypadku Unia Europejska zobowiązuje się do zwrotu połowy poniesionych kosztów, jednak wyłącznie pod warunkiem iż cała operacja zostanie przeprowadzona dzięki samolotów cywilnych, a nie wojskowych. Polska była w pełni przygotowana do skorzystania z tej korzystnej możliwości finansowej, szczególnie w sytuacji gdy inne kraje unijne znacząco opóźniały swoje decyzje dotyczące ewakuacji własnych obywateli.

Cała sytuacja kryzysowa zyskała dodatkowy, niezwykle kontrowersyjny wymiar polityczny po publicznych wypowiedziach wiceministra spraw zagranicznych Władysława Teofila Bartoszewskiego. Polityk ten w swoich komentarzach mediów przypomniał o wielokrotnych i bardzo jasnych ostrzeżeniach wydawanych przez resort spraw zagranicznych przed podróżowaniem na Bliski Wschód, jednocześnie podkreślając, iż osoby które świadomie zignorują te oficjalne zalecenia bezpieczeństwa, podróżują całkowicie na własną odpowiedzialność i ryzyko. Ta wypowiedź natychmiast wywołała burzę polityczną i spotkała się z ostrą krytyką ze strony polityków Prawa i Sprawiedliwości, którzy oskarżyli rządzącą koalicję o rażący brak empatii wobec polskich obywateli znajdujących się w śmiertelnym niebezpieczeństwie.

Minister Radosław Sikorski zdecydowanie i kategorycznie odrzucił wszystkie te zarzuty, jednocześnie kontratakując przez oskarżenie polityków opozycyjnych o cyniczne i bezwstydne wykorzystywanie dramatycznej sytuacji kryzysowej do doraźnych celów politycznych i partyjnych. Szef polskiej dyplomacji przypomniał, iż politycy Prawa i Sprawiedliwości wielokrotnie już w przeszłości demonstrowali skłonność do instrumentalnego traktowania choćby najbardziej tragicznych i bolesnych wydarzeń w polskiej historii, włączając w to kontrowersyjne ekshumacje ofiar katastrofy smoleńskiej czy polityczne wykorzystywanie samej tragedii smoleńskiej. Minister Sikorski kategorycznie podkreślał, iż wszystkie siły polityczne w Polsce powinny koncentrować się wyłącznie na dobru i bezpieczeństwie obywateli, a nie na wzajemnych oskarżeniach i politycznych rozgrywkach.

W kontekście tej ostrej krytyki politycznej minister Sikorski postawił fundamentalne pytanie dotyczące natury i znaczenia ostrzeżeń wydawanych przez ministerstwo spraw zagranicznych. Zapytał mianowicie, czy tego typu oficjalne zalecenia bezpieczeństwa powinny być traktowane przez obywateli jako puste słowa i biurokratyczne formalności, czy jednak jako bardzo poważne zalecenia bezpieczeństwa wymagające bezwzględnego respektowania i przestrzegania. Ta fundamentalna kwestia dotyka znacznie szerszego problemu dotyczącego granic odpowiedzialności obywatelskiej oraz zakresu obowiązków państwa wobec obywateli, którzy świadomie i dobrowolnie podejmują ryzyko pomimo jasnych i wielokrotnych oficjalnych ostrzeżeń.

Minister Sikorski w swoich wypowiedziach nie krył frustracji związanej z postawą nieodpowiedzialnych obywateli, porównując ich zachowanie do sytuacji, w której turyści górski ignorują oficjalne ostrzeżenia Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego o wysokim zagrożeniu lawinowym w określonych rejonach górskich. Jego zdaniem tego typu lekceważenie profesjonalnych zaleceń bezpieczeństwa jest czytelnym wyrazem społecznej nieodpowiedzialności i znacząco utrudnia skuteczną pracę wszystkich służb państwowych odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa polskim obywatelom przebywającym za granicą.

Cały ten incydent dyplomatyczny ujawnił również poważne słabości w funkcjonującym w tej chwili systemie komunikacji między polskimi służbami konsularnymi a obywatelami przebywającymi w różnych regionach świata. Fakt, iż liczba polskich obywateli w Izraelu mogła wzrosnąć tak dramatycznie i gwałtownie w tak niezwykle krótkim czasie, jasno wskazuje na istnienie fundamentalnych problemów z efektywnym monitorowaniem rzeczywistych przemieszczenia się obywateli oraz z praktycznym egzekwowaniem oficjalnych zaleceń bezpieczeństwa wydawanych przez kompetentne ministerstwo.

Analizowana sytuacja pokazała także, jak niezwykle trudne i skomplikowane może być skuteczne koordynowanie działań ewakuacyjnych w warunkach bardzo gwałtownie zmieniającej się sytuacji geopolitycznej, szczególnie gdy różne instytucje, organizacje i osoby prywatne próbują działać całkowicie niezależnie od siebie, często nie konsultując swoich decyzji z oficjalnymi strukturami państwowymi. Przypadek wspomnianego konsula honorowego, który jednocześnie prowadzi komercyjną działalność w branży turystycznej, doskonale ilustruje potencjalne konflikty interesów, które mogą powstawać w skomplikowanych strukturach dyplomatycznych i konsularnych, gdzie granice między działalnością publiczną a prywatną nie zawsze są wystarczająco jasno określone.

Dla przyszłego kształtu i funkcjonowania polskiej dyplomacji opisywany kryzys może stać się niezwykle cenną lekcją dotyczącą bezwzględnej konieczności znacznie lepszej koordynacji wszystkich działań, wprowadzenia jaśniejszej i bardziej skutecznej komunikacji z obywatelami oraz wypracowania znacznie bardziej efektywnych mechanizmów praktycznego egzekwowania oficjalnych zaleceń bezpieczeństwa. Cała sytuacja pokazała również, jak fundamentalnie ważne jest utrzymywanie umiejętności bardzo szybkiego reagowania w najbardziej nieprzewidzianych sytuacjach kryzysowych oraz stałe utrzymywanie wysokiej gotowości operacyjnej wszystkich służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo polskich obywateli przebywających za granicą.

Dodatkowo, kryzys ten ujawnił potrzebę wypracowania bardziej precyzyjnych procedur działania w sytuacjach, gdy różne kategorie obywateli wymagają różnego typu wsparcia i pomocy ze strony państwa. Różnorodność statusów prawnych osób przebywających w strefie konfliktu pokazała, iż tradycyjne podejście do operacji ewakuacyjnych może okazać się niewystarczające w obliczu współczesnych wyzwań związanych z globalizacją, migracjami i rosnącą liczbą osób posiadających podwójne obywatelstwa.

Całe wydarzenie stało się również testem dla mechanizmów współpracy międzynarodowej w ramach Unii Europejskiej, pokazując zarówno możliwości, jak i ograniczenia systemu wzajemnego wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Polska szybkość reakcji w porównaniu z wahaniami innych państw członkowskich może stać się argumentem za wzmocnieniem polskiej pozycji w dyskusjach o przyszłym kształcie unijnej polityki bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego.