Pamięć i tożsamość

Jedną z kategorii filozofii dziejów jest kategoria dziejowości czy historyczności. Istnieje dziejowość człowieka, społeczeństwa, kultury. Człowiek rodzi się a następnie wzrasta nie tylko w środowisku przyrodniczym, ale i w określonym środowisku społeczno-kulturowym. Środowisko to jest w pewnym stopniu wytworem minionych działań i zmienia się wraz z upływem czasu.

Szczególną formą dziejowości człowieka jest tzw. świadomość historyczna. Otóż aktualna sytuacja społeczno-polityczna i w ogóle kulturowa jest w pewnym stopniu wytworem minionych lat i stuleci. Aktywizm ludzki „materializuje się” w wytworach kulturowych, które obok świata natury stanowią kontekst osobowego życia następnych pokoleń. Toteż trwa w tej chwili to, co zostało dokonane w przeszłości (np. podział polityczny świata, literatura, rzeźba), a ponadto trwające dziś wytwory z przeszłości w różnym stopniu modyfikują aktualne życie ludzi i całych narodów. Stąd świadomość historyczna, znajomość wydarzeń minionych, ułatwia głębsze zrozumienie teraźniejszości i własnej tożsamości. Znajomość historii umożliwia także przewidywanie, z pewnym prawdopodobieństwem, przyszłości.

Św. Jan Paweł II pisał:

„Historyczność człowieka wyraża się we adekwatnej mu zdolności obiektywizacji dziejów. Człowiek nie tylko podlega nurtowi wydarzeń, nie tylko w określony sposób działa i postępuje jako jednostka i jako należący do grupy, ale ma zdolność refleksji nad własną historią i obiektywizacji, opisywania jej powiązanych biegów zdarzeń. Zobiektywizowane i utrwalone na piśmie dzieje narodów są jednym z istotnych elementów kultury – elementem, który stanowi o tożsamości narodu w wymiarach czasowych” („Pamięć i tożsamość”. Kraków: Znak 2005 s. 78-79).

Źle się stało, iż z programu nauczania szkolnego usunięto przedmiot „Historia i teraźniejszość”, chociaż dobrze wiadomo, iż dla środowisk lewicowych przedmiot ten, a zwłaszcza podręczniki prof. Wojciecha Roszkowskiego były nieakceptowalne. Niepokoić może także lekceważący stosunek niektórych osób do obchodów tysiąclecia koronacji Bolesława Chrobrego i pięćsetlecia hołdu pruskiego.