Prusacy jako osobny naród niemieckojęzyczny?

Poniżej znajdziecie kilka dobrze udokumentowanych przykładów z XIX w., w których autorzy (urzędowi, publicyści lub politycy) mówili o „narodzie pruskim/preußische Nation” jako o odrębnej, niemieckojęzycznej wspólnocie – wyraźnie wyodrębnionej od szerszej „narodu niemieckiego”.

• 1798 - Artykuł w Jahrbücher der Preußischen Monarchie„Wäre es möglich, den patriotischen Heldengeist der preußischen Nation noch mehr zu erheben?“Już u schyłku XVIII w. autor zakłada istnienie samodzielnego „narodu pruskiego”, którego „ducha” trzeba mobilizować.
• 1814 - Biografia królowej Luizy Tytuł: Louise, Königin von Preussen: der Preussischen Nation gewidmet. Sam tytuł traktuje Prusaków jako odrębną „nation”, do której autorka „w hołdzie” kieruje książkę.
• 15 V 1815 - List króla Fryderyka Wilhelma III„…narodu pruskiego…” (w liście potwierdzającym gwarancje dla Polaków w W. Księstwie Poznańskim). Król przemawia wprost „do narodu pruskiego”, co potwierdza jego odrębne istnienie w języku urzędowym.
• 22 VI 1815 - Patent do mieszkańców Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Formuła otwierająca dokument: „My, Fryderyk Wilhelm… do wiernych mieszkańców i wojska narodu pruskiego…Patent kreuje Księstwo i jednocześnie zwraca się do „narodu pruskiego” jako do realnego podmiotu politycznego.
• 1854 - Debata wokół berlińskiego „Nationaldenkmals”„Die preußische Nation konnte in dem Denkmal… nur einen dürftigen Ersatz für die ausgebliebene Verfassung sehen. Autor przeciwstawia „preußische Nation” władzy monarchy – znów traktując ją jako wspólnotę inną niż ogólnoniemiecka.
• 15 XI 1848 - „Odezwa do narodu pruskiego” (rezolucja posłów) - Posłowie wzywają „naród pruski” do obywatelskiego oporu podatkowego. W środku Wiosny Ludów parlament używa pojęcia „naród pruski” w specyficznie narodowym, a nie tylko stanowym sensie.
• 1863 (prasa) F. Pflug, Aus den Zeiten der schweren Noth„…Entschließung […] auf die preußische Nation und Armee…Publicysta konsekwentnie rozróżnia „preußische“ i „deutsche“ Nation, pisząc np. o „preußischer” i „deutscher” reakcji na wydarzenia 1812/13.
• Otto von Bismarck lata 1870–80 (cytat przypisywany) „Prusy potrzebują bardziej germanizacji, niż Niemcy prusyfikacji.”Sam „Żelazny Kanclerz” przeciwstawia „Prusy” i „Niemcy” jako dwa byty etniczne – zakładając, iż Prusacy nie są po prostu tożsami z Niemcami.

Jak to interpretować?

• Tożsamość państwowa vs. narodowa – W epoce przed zjednoczeniem (do 1871 r.) lojalność wobec państw-monarchii (Prusy, Bawaria, Saksonia itd.) konkurowała z ideą jednej „niemieckiej” nacji. Stąd naturalne mówienie o „narodzie pruskim” – zwłaszcza w języku urzędowym i propagandzie patriotycznej.
• Retoryka mobilizacyjna – W momentach kryzysu (wojny napoleońskie, 1848, Kulturkampf) elity pruskie odwoływały się do „preußische Nation”, by pobudzić poczucie wspólnoty ponad stanami.
• Stopniowe zanikanie po 1871 – Po powstaniu Cesarstwa termin tracił wagę na rzecz szerszego „narodu niemieckiego”, ale – jak pokazuje cytat Bismarcka – konceptualnie przetrwał jako wyróżnik mentalności czy kultury pruskiej.

Gdzie szukać dalej?

• Druki ulotne z lat 1813–1815 (w archiwach digitalnych DHM, Biblioteki Narodowej, POLONA) pełne są odwołań do „preußische Nation”.
• Gazety rewolucyjne 1848/49 (np. Neue Rheinische Zeitung) często przeciwstawiały „pruskie” interesy państwu niemieckiemu.
• Pamiętniki junkrów oraz literatura popularna (powieści historyczne) z II poł. XIX w. przez cały czas mówią o „Prusakach” jako specyficznym narodzie – zwłaszcza w kontekście wojen 1864–1871.

Widzimy więc, iż w XIX w. określenia „naród pruski/preußische Nation / nation prussienne” funkcjonowały całkiem swobodnie – zarówno w języku elit państwowych, jak i w dyskursie rewolucyjnym czy publicystycznym – zanim duch „Państwa Pruskiego” stopniowo roztopił się w Rzeszy Niemieckiej.