Raport z Syrii

Zdjęcie: Chińska polityka energetyczna – 2025-05-28T221621.310

Minęło blisko pół roku od zakończenia ofensywy rebeliantów, która błyskawicznie pokonała siły Baszara al-Asada kończąc tym samym trwającą sześć dekad epokę rządów BAAS (Partii Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego). Od tamtej pory doniesienia z Syrii ukazywały się w światowych mediach niemal wyłącznie w sytuacjach zaognienia konfliktów między grupami religijnymi i nasilenia napięć izraelsko-tureckich. Artykuł stanowi szerszą analizę wydarzeń w Syrii z podziałem na następujące kategorie: system polityczny, politykę wewnętrzną, gospodarkę i relacje zagraniczne.

System polityczny

Od 13 marca Syria ma nową ustawę zasadniczą. Nosi ona nazwę Deklaracji Konstytucyjnej, a nie konstytucji, termin „deklaracja” może osłabiać rangę tego aktu prawnego. Dokument został nadany państwu bezpośrednio przez Ahmeda al-Szarę, który w styczniu został obwołany tymczasowym prezydentem przez naczelne dowództwo sił islamistycznych^[1]. Ustawę zasadniczą przygotowała komisja prawników dobranych przez nowego przywódcę. Z założenia Deklaracja ma charakter tymczasowy, jej zapisy kilka różnią się od zapisów ostatniej konstytucji z 2012 r.; wykreślono jedynie artykuły o przewodniej roli partii Baas i podobne zapisy charakterystyczne dla poprzedniego systemu, a trochę więcej miejsca poświęcono swobodom obywatelskim. Głównym źródłem prawa mają być zasady islamu, identyczny zapis obowiązywał w poprzedniej konstytucji uchylonej krótko po zmianie władzy^[2]. To pokazuje, iż prawdopodobnie najważniejsze zmiany w syryjskim prawie nie będą polegać na formalnej nowelizacji, a raczej na konserwatywnej interpretacji istniejących przepisów przez nową linię orzecznictwa konstytucyjnego.

Admed al-Szara sprawuje rządy osobiste — tuż po ucieczce Asada parlament został zawieszony^[3], a w styczniu ostatecznie rozwiązany. Zwycięzca wojny domowej zapowiedział, iż za 4 lata odbędą się nowe wybory parlamentarne^[4].

W praktyce politycznej państw afrykańskich i azjatyckich zapowiedź ich organizacji po dwóch latach stanu zawieszenia swobód politycznych oznacza, iż wyborów nie będzie lub będą miały charakter fasadowy. Zadeklarowanie ich po okresie dłuższym daje wręcz gwarancję, iż tak się stanie i w tym przypadku. Przedstawiciele zajmującej się promowaniem demokracji i zasad praw człowieka na Bliskim Wschodzie organizacji DAWN stwierdzili, iż al-Szaraa jak dotąd nie wspomniał o demokracji ani razu^[5]. W rzeczywistości przywódca Syrii poruszał temat demokracji w wywiadzie dla The Economist,zwracając przy tym uwagę na różne definicje tego pojęcia. Jednocześnie stwierdził, iż Syria zmierza w kierunku demokracji, ale musi to być specjalny model, dostosowany do warunków syryjskich^[6]. Premierem pierwszego rządu po zwycięstwie rebelii był Mohammed al-Bashir, który wcześniej sprawował tę samą funkcję w htsowskim rządzie kontrolującym część prowincji Idlib. Podobnie wiele innych czołowych ministerstw zostało obsadzonych przedstawicielami tamtego rządu^[7]. W skład ostatniego gabinetu Baszira weszło 24 ministrów, z czego 17 należało do Hajat Tahrir asz-Szam, a reszta była nominalnie niezależna. 29 marca powstał nowy rząd z większym udziałem polityków niezależnych. Znaleźli się w nim również przedstawiciele ludności chrześcijańskiej, kurdyjskiej i alawickiej. Jest on kierowany bezpośrednio przez prezydenta, a funkcję premiera zniesiono^[8].

Polityka wewnętrzna

Głównym celem nowego przywództwa Syrii bez wątpienia jest umocnienie władzy, które nie jest łatwe w warunkach zniszczonego wojną kraju. Po zwycięstwie rebelianci z Hajat Tahrir asz-Szam natychmiast przystąpili do podporządkowania sobie struktur państwowych. HTS gwałtownie przejęło kontrolę nad wszystkimi instytucjami państwowymi. Kadry z czasów Asada zostały wymienione, zwolnionych z funkcji państwowych zostało kilkaset tysięcy ludzi^[9]. W skrajnych przypadkach nastąpiła likwidacja instytucji i tworzenie nowych — tak było m.in. z armią, która budowana jest na nowo na bazie oddziałów rebelianckich. Jeszcze w grudniu prezydent al-Szaraa ogłosił rozwiązanie wszystkich ugrupowań zbrojnych włacznie z Hajat Tahrir asz-Szam^[10], jednak realizacja tego planu napotkała poważne przeszkody. W praktyce w Syrii ciągle działa wachlarz organizacji paramilitarnych oraz bojówek mniej lub bardziej niezależnych od władzy centralnej i to one sprawują realną kontrolę nad wieloma częściami kraju prowadząc własną politykę lokalną. Decentralizacja sił rebelianckich okazała się dla nich korzystna w momencie ofensywy przeciw wojskom rządowym, kiedy cieszący się dużą swobodą dowódcy poszczególnych oddziałów mogli na bieżąco reagować na rozwój wydarzeń, podczas gdy generałowie Asada musieli czekać na rozkazy z góry. W warunkach pokoju utrudnia to jednak scalenie wojsk i spowalnia stabilizację kraju. Trudno się też dziwić temu, iż zagraniczni dżihadyści nie chcą rezygnować z autonomii, która jest dla nich najlepszą gwarancją możliwości przeniesienia walki w imię islamu do ich ojczyzn.

Przejęte instytucje państwowe podlegają procesowi islamizacji, czego przykładem są służby policyjne. Wprowadzone po upadku dyktatury Asada zmiany w szkoleniach policjantów sprawiły, iż główny nacisk kładzie się na nauki religijne dla rekrutów^[11]. W syryjskim systemie edukacji nastąpiły istotne zmiany podstawy programowej. Na lekcjach historii ograniczono nauczanie przedislamskiej historii kraju i zaprzestano potępiania okresu osmańskiego. Zwiększył się też wpływ religii na pozostałe przedmioty, a na samych zajęciach z religii zmienił się sposób interpretacji Koranu^[12]. Szerzej zakrojonej islamizacji można się spodziewać, gdy proces przekształceń instytucjonalnych zostanie ukończony, a pozycja nowej władzy ustabilizowana.

Największe napięcia wewnętrzne spowodował konflikt między sunnicką większością ludności a alawitami stanowiącymi trzon dawnej elity rządzącej. Alawici padali ofiarą samosądów i przemocy ze strony samowolnie postępujących funkcjonariuszy nowych służb bezpieczeństwa^[13], nierzadko też byli dyskryminowani przy naborze na stanowiska państwowe. To sprawiło, iż zaczęli oni organizować swoje oddziały zbrojne. Doszło do zbliżenia między nimi a byłymi funkcjonariuszami rządu Asada, którzy stawiali opór przy aresztowaniach. 6 marca wybuchła alawicka rebelia, która objęła spore obszary na wybrzeżach kraju. Zryw został gwałtownie opanowany przez wojska rządowe. Przy jego tłumieniu doszło do zbrodni wojennych, a do mordów przyłączyli się sunniccy cywile, którzy zorganizowali pogromy alawitów. W walkach i rzeziach zginęło ponad tysiąc ludzi, szczegółowe szacunki różnią się^[14]. Prezydent al-Szaraa potępił przemoc wobec cywilów i zapowiedział ukaranie winnych. W tym celu m.in. powołał on komisję ds. zbadania wydarzeń na wybrzeżu. Na początku kwietnia śledztwo zostało wydłużone o trzy miesiące^[15]. Działania komisji są krytykowane za nieujawnianie na bieżąco wyników prac oraz brak współpracy z ofiarami zajść, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i organami ONZ. Zarzuca się jej również brak niezależności^[16].

Pociągnięcie winnych zbrodni do odpowiedzialności i zapobieganie podobnym zdarzeniom w przyszłości nie jest zadaniem łatwym z uwagi na ograniczony stopień kontroli prezydenta nad siłami zbrojnymi i istnienie licznych oddziałów faktycznie niezależnych od rządu.

Poza tym, jak zauważa autor bloga Puls Lewantu, w znacznym stopniu za rozlew krwi odpowiadają siły blisko związane z Turcją, a zgoda Ankary na pociągnięcie ich do odpowiedzialności jest praktycznie nierealna^[17]. Według większości źródeł w masakrach z początku marca zginęło też od kilku do kilkunastu chrześcijan, co było efektem przeniesienia gniewu sunnickiego motłochu na ogół innowierców bądź pomyłki. Poza tym epizodem nie dochodzi do ataków na chrześcijan. Zdarzały się incydenty takie jak spalenie choinki (na jej miejscu władze postawiły nową), natomiast doniesienia o prześladowaniach wyznawców Chrystusa zdementowali m.in. biskup Hanna Jallouf, wikariusz apostolski z Aleppo^[18] i organizacja Open Doors^[19] mająca tendencję do wyolbrzymiania problemów, z jakimi borykają się chrześcijanie w różnych krajach. Przez lata w rządzonej przez islamistów prowincji Idlib chrześcijanie cieszyli się tolerancją, zmiana tej polityki byłaby radykalnym zwrotem w strategii obecnych władz. Chrześcijanie przyjmowani są na stanowiska państwowe, a chrześcijańscy hierarchowie biorą udział w posiedzeniach rządu.

Jeżeli celem masakry na wybrzeżu było zastraszenie mniejszości, to cel ten udało się osiągnąć. Po krwawym stłumieniu osamotnionej (choć deklaratywnie wspieranej jednocześnie przez Iran i Izrael) rebelii alawickiej pozostałe mniejszości postanowiły pójść na kompromis z rządem w Damaszku. Porozumienie z władzami zawarły społeczności druzyjskie, a także zdominowane przez Kurdów Syryjskie Siły Demokratyczne, których wojska mają do końca roku zostać zintegrowane z armią syryjską. Niezwłocznie zaś weszły w życie te punkty umowy z Kurdami, które przewidywały przejęcie przez rząd syryjski kontroli nad przejściami granicznymi i polami naftowymi^[20]. Porozumienie z organizacjami kurdyjskimi okazało się trwałe, czego nie można powiedzieć o umowie z Druzami. Po doniesieniach o obrazie islamskiego proroka islamu Mahometa przez jednego z Druzów na przełomie kwietnia i maja doszło do brutalnych zamieszek między społecznościami sunnicką i druzyjską, które przerodziły się w walki zbrojne. W starciach zginęło około 100 osób. Po tej tragedii rząd w Damaszku zawarł nowe porozumienie z przywódcami druzyjskimi^[21], jednak napięcie się utrzymuje. Również alawici żyją w strachu, ponieważ ataki na tę grupę ciągle trwają^[22].

Obecnie nie ma kto władzy zagrozić, co nie oznacza, iż nie działają organizacje antyrządowe. Najbardziej radykalną z nich jest Państwo Islamskie, dla którego zdecydowanie bardziej umiarkowane Hajat Tahrir asz-Szam to „odstępcy od wiary”. Bojownicy ISIS walczą na pustyniach na wschodzie kraju nie zajmując jednak żadnych znaczących obszarów. Do grona zbrojnej islamskiej opozycji, bardziej radykalnej od HTS, dołączyli rozłamowcy z tej organizacji — niezadowoleni ze zbyt łagodnej ich zdaniem polityki nowych władz, zwłaszcza za mało surowych rozliczeń dawnych funkcjonariuszy dyktatury Asada i tolerancji wobec wyznawców religii alawickiej^[23]. Spośród rozłamowców ugrupowanie Saraya Ansar al-Sunnah przeprowadza samosądy i ataki na alawicką oraz szyicką ludność cywilną, a Sayf al-Bahr prowadzi również walkę z siłami rządowymi. Jednocześnie Al-Kaida ogłosiła ostateczny koniec swojej działalności w Syrii^[24]. Na wybrzeżu i w mniejszym stopniu w pozostałych częściach kraju działają również komórki Islamskiego Frontu Oporu oraz Syryjskiego Ludowego Oporu^[25], grupujące zwolenników poprzedniego systemu. Organizacje te zyskały na znaczeniu podczas marcowej rebelii alawitów, jednak był to krótkotrwały sukces. Na co dzień małe grupki bojowników obu organizacji przeprowadzają pojedyncze ataki w różnych częściach kraju, nie osiągając większych sukcesów niż oddziały Daesz^[26]. Zbrojny opór jest najbardziej radykalną formą sprzeciwu przedstawicieli dawnej władzy i angażuje głównie tych, którzy mają najmniej do stracenia, czyli przede wszystkim wyższych rangą funkcjonariuszy dyktatury Asada odpowiedzialnych za największe zbrodnie. Większość członków rozwiązanej partii Baas musi funkcjonować w warunkach marginalizacji społeczno-politycznej, część z nich szuka różnych sposobów na znalezienie dla siebie miejsca w nowej rzeczywistości. Trudno powiedzieć jaka jest przyszłość samej idei arabskiego socjalizmu w Syrii. Pewne jest, iż — tak jak w Iraku po obaleniu Saddama Husajna — faza aktywnego zbrojnego oporu gwałtownie się skończy, a socjaliści, chcąc przetrwać, będą musieli znaleźć dla siebie nowe miejsce na scenie politycznej, przekształcając swoją ideologię lub zasilając zupełnie inny ruch. Przyłączenie do ruchu o charakterze religijnym jak w Iraku jest nierealne. Alawitów razem z szyitami jest w Syrii za mało, by mogli ustanowić swoją teokrację na wzór irański. Dlatego od dawna popierali oni ideologie świeckie, pozwalające im rządzić państwem przy tworzeniu pozorów jedności narodowej. W dłuższej perspektywie baasiści mogą ulec demokratyzacji na wzór naserystów i stać się częścią syryjskiego ruchu liberalno-demokratycznego. Zwolennicy rozwiązań zachodnich zostali podczas wojny domowej w Syrii przetrzebieni zarówno przez represje Asada, jak i islamskich rebeliantów. Mają oni potencjał, by odrodzić się jako poważna siła, jednak wymaga to zarówno czasu, jak i wsparcia finansowego z zagranicy. Sprzyjać temu będzie autorytarny charakter tworzącego się nowego systemu władzy. Zarazem nie zanosi się na powrót do skali represji z okresu rządów Asada, które wynikały z dążenia dyktatora do utrzymania pozycji mniejszościowej elity wbrew sunnickiej większości społeczeństwa.

Gospodarka

Wojna domowa w Syrii spowodowała katastrofalne straty ekonomiczne w postaci utraty 800 mld dolarów Produktu Krajowego Brutto, powodując wzrost ubóstwa z 33% w 2011 r. do 90% w 2024 r. i wzrost skrajnego ubóstwa w tym samym czasie z 11 do 66%. Prawie niewystępujący przed wojną problem z dostępem do żywności w 2024 r. dotykał prawie 90% społeczeństwa. Jest to tylko wycinek problemów, z którymi borykają się Syryjczycy, a które dokładnie przedstawia raport The Impact of the Conflict in Syria, opracowany przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju.

Nowe władze wdrażają plan liberalizacji gospodarki syryjskiej licząc na ożywienie ekonomiczne. Zniesione zostały liczne ograniczenia importowe, na rynku pojawiły się wiele wcześniej niedostępnych towarów z Turcji i z innych państw świata, ale najczęściej również sprowadzanych przez Turcję^[27]. Był to jeden z czynników, które doprowadziły do ogromnego spadku cen żywności^[28]. Jako wzór dla transformacji ekonomicznej służy prowincja Idlib, gdzie pod rządami islamistów od lat wdrażane rozwiązania funkcjonowały. Przedsiębiorcy z tej części Syrii widzą w liberalizacji szansę na ekspansję swoich firm na teren całego kraju. Z kolei biznes z Damaszku i innych obszarów, które jeszcze pół roku temu znajdywały się pod kontrolą Asada, obawia się utraty pozycji, którą zawdzięczał polityce protekcjonistycznej i układom z poprzednimi władzami. Póki co istotnie podmioty gospodarcze z Idlibu gwałtownie się rozwijają dzięki zmianom, natomiast wiele firm z pozostałych części kraju popadło w tarapaty. Zupełnie inna jest też sytuacja zwykłych ludzi na terenach od dawna kontrolowanych przez obecną władzę i ziemiach do niedawna kontrolowanych przez Asada. Większość Syryjczyków boryka się z poważnymi problemami gospodarczymi takimi jak ograniczenia dostępu do gotówki. Ich codzienność stanowi czekanie w wielogodzinnej kolejce do bankomatu, w którym na koniec i tak może zabraknąć pieniędzy. Czegoś takiego nie ma w prowincji Idlib. Na terenach kontrolowanych przez wojska rządowe i rebeliantów obowiązywała też inna polityka walutowa. Asad poddawał wymianę walut ścisłej kontroli i umożliwiał ją w ograniczonych ilościach po zawyżonym kursie, podczas gdy islamiści dopuścili do obrotu turecką lirę i amerykańskiego dolara. Dziś wymiana walut w całym kraju dokonywana jest swobodnie po kursie rynkowym.

Zmiany polityczne pociągnęły za sobą przesunięcie środka ciężkości syryjskiej gospodarki w stronę prowincji Idlib. Podmioty z tej prowincji dużo skorzystały m.in. na kontraktach z nowym rządem. Można to interpretować jako faworyzację przez rządy tymczasowe firm z rejonu ich matecznika, jednak wspieranie efektywnego biznesu z tamtego rejonu, przyzwyczajonego do funkcjonowania w warunkach większych swobód gospodarczych, jest jedną ze strategii wdrażania reform ekonomicznych i rozwijania gospodarki syryjskiej. Być może na reformach skorzystają także przedsiębiorczy mieszkańcy Aleppo, Damaszku i innych głównych miast syryjskich i z czasem to oni zdominują syryjski rynek w nowych realiach gospodarczo-politycznych. Rozwój kraju jest jednak zależny od zniesienia zagranicznych sankcji, które bardzo ograniczają możliwości państwa.

Relacje zagraniczne

Największym wyzwaniem dla nowych syryjskich władz są działania Izraela, z którym Syria formalnie jest w stanie wojny od 1948 r. Po upadku dyktatury Asada wojska izraelskie wkroczyły do kontrolowanej wcześniej przez siły rozjemcze ONZ strefy buforowej i zajęły dalsze obszary przygraniczne. Ponadto wojska izraelskie organizują rajdy na bardziej oddalone obszary południowej Syrii, a izraelskie lotnictwo regularnie bombarduje syryjskie bazy wojskowe i inne cele na terytorium Syrii. W nalotach tych giną cywile^[29]. Porozumienie o zawieszeniu broni z 1974 r. było przez Izrael łamane już wcześniej przez bombardowania sił rządowych podczas wojny domowej, jednak po upadku Asada zostało ono przez stronę izraelską oficjalnie uznane za nieważne ze względu na zmianę władzy w Syrii^[30]. Argumentacja ta jest wadliwa, gdyż zgodnie z prawem międzynarodowym nowy rząd jest sukcesorem poprzedniego w sprawach zaciągniętych zobowiązań. Sytuacja z wtargnięciem sił izraelskich jest upokarzająca dla nowego rządu Syrii, który nie dysponuje siłami zdolnymi do odparcia inwazji i wydaje jedynie kolejne oświadczenia potępiające działania izraelskie. Jako przywódca rebeliantów al-Szaraa (posługujący się wówczas pseudonimem al-Dżulani) zapowiadał, iż jego kolejnym po Damaszku celem jest Jerozolima ^[31]. Po ucieczce Asada nowy przywódca Syrii zachowuje jednak ostrożność wobec Izraela.

Jeszcze w grudniu al-Sharaa stwierdził, iż pragnie pokoju ze wszystkimi sąsiadami^[32], w późniejszym czasie wyrażał wprost gotowość do normalizacji stosunków z Izraelem^[33], a na początku maja potwierdził, iż prowadzone są izraelsko-syryjskie rozmowy o deeskalacji^[34].

Zawarcie pokoju między tymi państwami jest jednak mało prawdopodobne. Na przeszkodzie stoi przede wszystkim sprawa kontroli nad strategicznie położonymi Wzgórzami Golan, których obsadzenie zapewnia przewagę militarną jednego państwa nad drugim. Według prawa międzynarodowego jest to terytorium syryjskie, nielegalnie okupowane przez Izrael i tylko zwrot tych ziem czyni normalizację stosunków ze znienawidzonym sąsiadem możliwą do zaakceptowania dla Syryjczyków. Ponadto jest to terytorium, z którego pochodzi rodzina prezydenta Syrii^[35], co sprawia, iż kwestia ta ma dla niego również wymiar osobisty. Z tych względów, a także z uwagi na przeszłość Al-Szary, decydenci izraelscy uważają regularną wojnę z Syrią za nieuniknioną i dążą do jej maksymalnego osłabienia, jednocześnie kreując się na obrońców syryjskich mniejszości. Dla mieszkańców niedawno zajętych ziem Izrael jest jednak okupantem, rozwija się tam ruchu oporu^[36]. Strona izraelska twierdzi, iż podczas operacji zginął jeden żołnierz Sił Obronnych Izraela, a trzech zostało rannych — ale nie w wyniku walk, a wypadku^[37]. Prawdopodobnie jednak straty są wyższe i wynikają ze starć zbrojnych z rebeliantami.

Izraelskie akcje spotkały się z powszechnym potępieniem. Wyjątek stanowią Stany Zjednoczone, które jeszcze w czasie prezydentury Joe Bidena usprawiedliwiały te działania^[38]. Poczynania Izraela godzą w interesy Turcji, która po upadku Asada jest głównym partnerem zagranicznym Damaszku. Oprócz rozwijania współpracy gospodarczej, Turcy szkolą armię syryjską. Kwestią czasu jest przekształcenie rotacyjnej obecności wojsk tureckich w kraju na stałą. Stanowczo sprzeciwia się temu Izrael, czego wyraźnym znakiem było zbombardowanie przez izraelskie lotnictwo syryjskich baz, które były prawdopodobnym planowanym miejscem stacjonowania wojsk tureckich. Izraelscy analitycy coraz częściej jako główne zagrożenie wskazują nie Iran, a właśnie Turcję^[39]. Jednocześnie stosunki turecko-irańskie gwałtownie się pogorszyły i są najbardziej napięte od lat. Na początku marca turecki minister spraw zagranicznych Hakan Fidan, komentując możliwość wsparcia przez Iran syryjskich Kurdów jako przeciwwagi dla rządu w Damaszku, stwierdził: „Kto nie chce, by rzucano kamieniami w jego okna, sam nie powinien rzucać kamieniami w okna innych”. Zostało to powszechnie zinterpretowane jako groźba udzielenia wsparcia azerskim separatystom na północy Iranu w przypadku, gdyby Teheran sabotował politykę Ankary w Syrii^[40]. Od czasu szturmu wściekłego tłumu na pozbawioną ochrony irańską ambasadę krótko po obaleniu Asada^[41], Syria pozostaje w napiętych relacjach z Iranem. Podobnie wyglądają relacje nowych władz syryjskich z Hezbollahem. Dochodziło do starć między armią syryjską a Hezbollahem na granicy libańskiej, których eskalacja doprowadziła do przeprowadzenia przez Syrię nalotów na Liban^[42]. Inaczej wyglądają relacje Syrii z Rosją, drugim głównym patronem poprzedniej władzy. Wzajemne relacje cechują się pragmatyzmem i obustronnym dążeniem do utrzymania współpracy, chociaż nie na dawnym poziomie. Główną kwestią sporną między państwami jest azyl dla Asada — Syria domaga się jego ekstradycji, na co się nie zanosi. Rosyjskie bazy wojskowe zostały utrzymane, co wcale nie było oczywiste — Syria celowo utrzymywała Rosję w niepewności co do ich przyszłości, aby uzyskać korzyści w zamian za zgodę na ich pozostawienie. Mimo wznowienia kontaktów Syrii z Ukrainą, dotychczas nie doszło do przywrócenia stosunków dyplomatycznych między państwami. Jednym z warunków stawianych przez Kijów było wycofanie przez Damaszek uznania dla aneksji Krymu i czterech obwodów oficjalnie przyłączonych w 2022 r., co jak dotąd nie nastąpiło. Rządy tymczasowe nie wypowiadają się w tej sprawie, aby nie zrazić żadnej ze stron konfliktu ani czołowych graczy na arenie międzynarodowej.

Syria aktywnie zabiega o zniesienie sankcji międzynarodowych. Większość z nich została jednak utrzymana, najdalej w ich znoszeniu posunęła się Wielka Brytania^[43]. Poza tym stosunki Syrii z Zachodem są poprawne, choć wciąż dalekie od zaawansowanej współpracy. Państwa europejskie zawiesiły przyjmowanie wniosków o azyl od Syryjczyków stwierdzając, iż po obaleniu Asada mieszkańcy Syrii nie mają powodów, by wyjeżdżać. Sporo o planach syryjskiej ekipy rządzącej można się dowiedzieć z ich wypowiedzi na forum międzynarodowym. Przykładowo, podczas forum w Davos syryjski minister spraw zagranicznych, Assad al-Shaibani, zapytany przez Tony’ego Blaira o państwa, na których Syria chce się wzorować w swoich planach rozwojowych, wskazał Arabię Saudyjską i Singapur^[44]. Żądania, które Zachód wysuwa wobec Syrii, dotyczą przede wszystkim ochrony mniejszości i zniszczenia wszelkich pozostałości broni chemicznej. Pojawiają się jednak również postulaty dotyczące reform demokratycznych. Wśród żądań minimalnych znajduje się wycofanie nominacji generalskich dla zagranicznych dżihadystów, co niemal na pewno nie zostanie zrealizowane. Ich tolerowanie i zapewnianie im silnej pozycji w państwie komplikuje relacje Syrii z całym światem, szczególnie zważywszy na duży udział wśród zagranicznych bojowników Czeczenów, Palestyńczyków i Ujgurów. Wpływ tego czynnika na relacje Syrii ze światem zewnętrznym pozostaje jednak ograniczony, a nałożone na nią sankcje są coraz bardziej krytykowane jako szkodzące mieszkańcom kraju. Prezydent USA Donald Trump zapowiedział zniesienie amerykańskich sankcji na Syrię. Inne państwa zachodnie mogą niedługo zrobić podobnie, jednak znoszenie sankcji przez Stany Zjednoczone i inne państwa będzie procesem stopniowym. Na początku roku wydawało się, iż Syria jest skłonna wymówić Rosjanom bazy w zamian za zniesienie unijnych sankcji, jednak jest to sprzeczne z postulatem Izraela, by rosyjskie bazy zostały jako przeciwwaga dla wpływów tureckich^[45].

Syria bardzo potrzebuje zagranicznej pomocy finansowej. Może udać jej się otrzymać jeszcze jeden pakiet pomocy zachodniej. o ile jednak jej polityka się nie zmieni, później będzie musiała polegać przede wszystkim na wsparciu państw Zatoki Perskiej, które już teraz są jednymi z głównych partnerów zagranicznych kraju.

Podsumowanie

Przejęcie władzy w Syrii przez ugrupowanie Hajat Tahrir asz-Szam rozpoczęło nowy rozdział w historii kraju. Państwo syryjskie w dalszym ciągu musi koncentrować swoje wysiłki na powojennej odbudowie, która jest spowalniana przez zagraniczne sankcje. Jednocześnie trwa budowa nowego systemu władzy. Wszystko wskazuje na to, iż będzie to system autorytarny, oparty na wzorcach wypróbowanych podczas około 10-letnich rządów islamistów w części prowincji Idlib. Rola religii w nowym państwie syryjskim może się okazać mniejsza niż przez te wszystkie lata w Idlibie, ale nie da się wykluczyć, iż ostatecznie zaprowadzone zostaną bardziej radykalne rozwiązania. Model, który możnaby określić mianem islamskiej technokracji, zapewnia jednocześnie tolerancję dla mniejszości religijnych, chociaż ich początkowa nieufność wobec nowych władz po masakrach na wybrzeżu uległa tylko pogłębieniu. Prezydent Syrii Ahmed al-Szaraa cieszy się dużym autorytetem na arenie międzynarodowej, jednak pozycja Syrii w regionie pozostaje słaba. Na razie państwo syryjskie jest niezdolne do reagowania na zagrożenia, takie jak wtargnięcie wojsk izraelskich na jego terytorium, a jego byt zależy od protekcji Turcji, dla której Syria stała się ważnym przyczółkiem na Bliskim Wschodzie. Wraz ze stopniową odbudową potencjału, Syria może jednak podjąć w przyszłości ambitne przedsięwzięcia zagraniczne, takie jak wsparcie dla sunnitów w Iraku, czy choćby próba zjednoczenia Syrii historycznej (obejmującej również dzisiejsze Liban, Izrael, Palestynę i Jordanię), na co wskazywałaby nazwa ugrupowania Hajat Tahrir asz-Szam (Organizacji Wyzwolenia Lewantu). Takie ambicje wykazywała Syria w okresie swojej największej potęgi w XX wieku, dlatego nie można ich wykluczyć w przyszłości. Czas pokaże jak nowe władze poradzą sobie z wyzwaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi.

^[1] T. Azhari, T. Perry, „Syria’s Sharaa declared president for transition, consolidating his power”, Reuters 30.01.2025 https://www.reuters.com/world/middle-east/syrias-leader-sharaa-named-president-transitional-period-state-news-agency-says-2025-01-29/; dostęp 6.05.2025 o 12:47.

^[2] Deklaracja Konstytucyjna Syrii z 13 marca 2025 r. dostępna na stronie https://kassioun.org/news/item/82565-2025; wcześniejsza Konstytucja z 24.02.2012 r. dostępna na stronie https://egov.sy/page/en/137/0/Constitution.html; dostęp do obu stron 6.05.2025 r. o 12:15.

^[3] „Syria new leadership suspends constitution, parliament for 3 months”, Middle East Monitor 13.12.2024 https://www.middleeastmonitor.com/20241213-syria-new-leadership-suspends-constitution-parliament-for-3-months/; dostęp 6.05.2025 o 13:09.

^[4] D. Gritten, „Ahmed al-Sharaa named Syria’s transitional president”, BBC 31.01.2025 https://www.bbc.com/news/articles/c8d9r0vg6v7o; dostęp 6.05.2025 o 13:10.

^[5] L. S. Attar, A. Al-Azm, L. Khatib, „Syria After Assad: A Future Beyond Authoritarian Rule?” DAWN 02.05.2025 https://dawnmena.org/syria-after-assad-a-future-beyond-authoritarian-rule/; dostęp 6.05.2025 o 13:40.

^[6] „An interview with Ahmed al-Sharaa, Syria’s president”, The Economist 3.02.2025 https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/02/03/an-interview-with-ahmed-al-sharaa-syrias-president; dostęp 6.05.2025 o 13:55.

^[7] „What to know about Syria’s new caretaker government”, Al Jazeera 15.12.2024 https://www.aljazeera.com/news/2024/12/15/what-to-know-about-syrias-new-caretaker-government; dostęp 6.05.2025 o 18:27.

^[8] „Syria swears in new transitional government months after Assad’s removal”, CNN 30.03.2025 https://edition.cnn.com/2025/03/30/middleeast/syria-new-transitional-government-intl-hnk/index.html; dostęp 6.05.2025 o 14:00.

^[9] „The dismissal of government employees in Syria rethinking the role of the state”, The Syrian Observer 27.02.2025 https://syrianobserver.com/society/the-dismissal-of-government-employees-in-syria-rethinking-the-role-of-the-state.html; dostęp 6.05.2025 o 20:17.

^[10] „Syrian authorities say armed groups agree to disband, merge under defence ministry”, France 24 24.12.2024 https://www.france24.com/en/middle-east/20241224-syrian-authorities-say-armed-groups-agree-to-disband-merge-under-defence-ministry; dostęp 6.05.2025 o 20:09.

^[11] K. Ashawi, A. Ismail, „Syria’s new leaders turn to Islamic law in effort to rebuild Assad’s police”, Reuters 23.01.2025 https://www.reuters.com/world/middle-east/syrias-new-leaders-turn-islamic-law-effort-rebuild-assads-police-2025-01-23/; dostęp 6.05.2025 o 20:40.

^[12] M. Farhan, „Curriculum changes in Syria: a move to impose a single ideology in a diverse country?” Deutsche Welle 3.01.2025 https://www.dw.com/ar/تعديل-المناهج-في-سوريا-ـ-توجه-لفرض-فكر-أحادي-في-بلد-متعد/a-71202289; dostęp 6.05.2025 o 20:27.

^[13] N. Bulos, „Alawites wary as a post-Assad Syria takes shape”, Los Angeles Times 23.01.2025, https://www.latimes.com/world-nation/story/2025-01-23/syria-after-assad-alawites-endure-fall-from-grace; dostęp 6.05.2025 o 21:00.

^[14] L. Clarke-Billings, G. Pomeroy, „Syria leader vows to hunt down those responsible for bloodshed”, BBC 9.05.2025 https://www.bbc.com/news/articles/crknjgrd3geo; dostęp 6.05.2025 o 21:38.

^[15] „Syria presidential decree extends investigation into sectarian massacres”, The Arab News 11.04.2025 https://www.newarab.com/news/syria-presidential-decree-extends-probe-sectarian-massacres; dostęp 6.05.2025 o 21:50.

^[16] „Syria: Serious Concerns Regarding Integrity, Independence, and Effectiveness of the Investigation Committee for Coastal Events”, Syrians For Truth And Justice 7.04.2025 https://stj-sy.org/en/syria-serious-concerns-regarding-integrity-independence-and-effectiveness-of-the-investigation-committee-for-coastal-events/; dostęp 6.05.2025 o 21:56.

^[17]„Sprawiedliwość dla Latakii?”, Puls Lewantu 9.03.2025 https://www.facebook.com/PulsLewantu/posts/pfbid02ZPyF9NcNBBBtKtR6ubdqrbrAwHaByQFdFHpCcTmZ8empQY5Hqi9Y16CbAp35HBqkl?rdid=PpoEcjZLIzJ7JxoU#; dostęp 6.05.2025 o 22:42.

^[18]„Islamiści mordują chrześcijan w Syrii? Biskup wyjaśnia, jaka jest sytuacja”, Polonia Christiana 24 12.03.2025 https://pch24.pl/islamisci-morduja-chrzescijan-w-syrii-biskup-wyjasnia-jaka-jest-sytuacja/; dostęp 6.05.2025 o 22:48.

^[19] „Press Release | Fake News of 'Christian Genocide’ in Syria”, OpenDoors 19.03.2025

https://opendoors.org.nz/frontline-faith/press-release-fake-news-of-christian-genocide-in-syria/; dostęp 6.05.2025 o 22:57.

^[20] D. Gritten, L. Sinjab, „Kurdish-led SDF agrees to integrate with Syrian government forces”, BBC 11.03.2025 https://www.bbc.com/news/articles/cedlx0511w7o dostęp 6.05.2025 o 23:04.

^[21]„Israeli attacks kill two more as Syria government reaches deal with Druze”, Al Jazeera 3.05.2025 https://www.aljazeera.com/news/2025/5/3/israeli-attacks-kill-two-more-as-syria-government-reaches-deal-with-druze; dostęp 6.05.2025 o 23:17.

^[22] K. Chehayeb, B. Mroue, „Syria’s Alawites still face targeted attacks a month after brutal counteroffensive”, Associated Press 15.04.2025 https://apnews.com/article/syria-alawites-latakia-tartous-assad-hts-1c6ec79a752ac0fe3da454b5a774a4df; dostęp 6.05.2025 o 23:27.

^[23] Alawityzm jest różnie klasyfikowany, jako rodzaj szyizmu lub osobna religia. Ja skłaniam się ku uznaniu odrębności alawitów.

^[24] M. al-Lami, „Explainer: New militant group in Syria target Alawites, Assad loyalists”, BBC Monitoring 13.02.2025 https://monitoring.stage.bbc.co.uk/product/b0003bt5; dostęp 7.05.2025 o 12:28.

^[25] Tłumaczenia własne.

^[26] H. Malik, S. Mumayiz, „Uli al-Baas (Part 1): A New Islamic Resistance Front in Syria?”, The Washington Institute for Near East Policy 9.03.2025 https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/uli-al-baas-part-1-new-islamic-resistance-front-syria; dostęp 7.05.2025 o 14:11.

^[27] T. Azhari, „A tale of two Syrias: free-market opening sows resentment of new rulers”, Reuters 29.04.2025 https://www.reuters.com/world/middle-east/tale-two-syrias-free-market-opening-sows-resentment-new-rulers-2025-04-29/; dostęp 7.05.2025 o 17:07.

^[28] A. Waller, „Syria: Falling food prices ease pressure as lira recovers on markets”, Middle East Eye 8.01.2025 https://www.middleeasteye.net/news/falling-food-prices-ease-pressure-syrians-amid-economic-challenges; dostęp 7.05.2025 o 17:10.

^[29] K. Chehayeb, M. Khattab, „Israeli strikes kill 9 in southwestern Syria”, Associated Press 4.04.2025 https://apnews.com/article/syria-israel-airstrikes-alsharaa-katz-76aafb7746b3a7eaf9f0f611d0926f53; dostęp 8.05.2025 o 12:37.

^[30] „Israel’s Netanyahu declares end of Syria border agreement, orders military to seize buffer zone”, The Arab News 8.12.2025 https://www.newarab.com/news/israels-netanyahu-declares-end-syria-border-agreement; dostęp 7.05.2025 o 22:30.

^[31] „HTS Leader Abu Muhammad Al-Joulani in Pep Talk to Fighters on the Idlib Front: We Are Not Defeated, Jerusalem AwaitsUs”, Memri TV 27.01.2018 https://www.memri.org/tv/hts-leader-joulani-in-pep-talk-not-defeated-jerusalem-awaits-us; dostęp 8.05.2025 o 12:46.

^[32] „New Syrian leaders say they want to contribute to ’regional peace’”; Arab News 21.12.2024 https://arab.news/yzjtb; dostęp 8.05.2025 o 13:30.

^[33] „Syria willing to normalise ties with Israel 'under right conditions,’ Sharaa says”, Middle East Eye 24.04.2025 https://www.middleeasteye.net/news/syria-willing-normalise-ties-israel-under-right-conditions-leader-says; dostęp 8.06.2025 o 13:37.

^[34] „Syria has had indirect talks with Israel to calm situation, Syrian president says”, Al Arabiya 8.05.2025 https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/05/08/syria-has-had-indirect-talks-with-israel-to-calm-situation-syrian-president-says; dostęp 8.05.2025 o 13:40.

^[35] S. Al-Atrush, R. Spencer, „Who is Abu Mohammed al-Jolani? ‘Polite’ Syrian leader heads home”, The Times 11.12.2024

https://web.archive.org/web/20241218161406/https://www.thetimes.com/world/middle-east/article/abu-mohammed-al-jolani-syrian-leader-xx-9z3lbktjg; dostęp 8.05.2025 o 13:56.

^[36] K. Chehayeb, M. Khattab, „Israeli strikes kill 9 in southwestern Syria”, Associated Press 4.04.2025 https://apnews.com/article/syria-israel-airstrikes-alsharaa-katz-76aafb7746b3a7eaf9f0f611d0926f53; dostęp 8.05.2025 o 12:37.

^[37] E. Fabian, „IDF soldier killed in car crash during military activity in Golan Heights”, The Times of Israel 2.05.2025 https://www.timesofisrael.com/idf-soldier-killed-in-car-crash-during-military-activity-in-golan-heights/; dostęp 8.05.2025 o 14:00.

^[38] „Blinken Says Israel Seeking To Ensure Syria Army Equipment Doesn’t Fall Into 'Wrong Hands’”, Barron’s 12.12.2024 https://www.barrons.com/news/blinken-says-israel-seeking-to-ensure-syria-army-equipment-doesn-t-fall-into-wrong-hands-118cf8ff; dostęp 8.05.2025 o 14:08.

^[39] S. Ciddi, „ Turkey’s Military Presence in Syria is a Threat to Israel”, Foundation for Defense of Democracies 14.04.2025 https://www.fdd.org/analysis/policy_briefs/2025/04/14/turkeys-military-presence-in-syria-is-a-threat-to-israel/; dostęp 8.05.2025 o 14:22.

^[40] R. Soylu, „Turkey-Iran tensions soar over Tehran’s ties with Syrian Kurds”, Middle East Eye 4.03.2025 https://www.middleeasteye.net/news/turkey-iran-tensions-soar-over-tehrans-ties-sdf; dostęp 8.05.2025 o 14:37.

^[41] „ Iranian embassy stormed in Damascus”, Al Arabiya 8.12.2024 https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2024/12/08/iranian-diplomats-left-damascus-embassy-before-assault-media; dostęp 8.05.2025 o 14:36.

^[42] „Syria Strikes Lebanon After Hezbollah Kills 3 Soldiers For Entering Territory, Big War Soon?”, Mirror Now 17.03.2025 https://www.youtube.com/embed/hkGiYLFhTaY; dostęp 8.05.2025 o 14:47.

^[43] „UK bolsters support for Syrian people by amending Syria sanctions”,

Foreign, Commonwealth & Development Office 24.04.2025 https://www.gov.uk/government/news/uk-bolsters-support-for-syrian-people-by-amending-syria-sanctions; dostęp 8.05.2025 o 14:57.

^[44] „A Conversation with Asaad Hassan Al Shibani, Minister of Foreign Affairs of Syria”, World Ecnomic Forum 22.01.2025 https://www.youtube.com/embed/Pnwd91tda04 dostęp 8.05.2025 o 15:00.

^[45] N. Yermak, „Israel wants US to keep Syria 'weak’ by allowing Russian bases, sources tell Reuters”, Kyiv Independent 1.03.2025 https://kyivindependent.com/israel-wants-us-to-keep-syria-weak-by-allowing-russian-bases-sources-tell-reuters/ dostęp 8.05.2025 o 15:10.