Wypadek drogowy – śmierć osoby albo ciężki uszczerbek na zdrowiu

Wypadek drogowy, uregulowany w art. 177 Kodeksu karnego, dotyczy spowodowania zdarzenia, w wyniku którego inna osoba doznała obrażeń ciała lub zmarła. Przepis ten obejmuje zarówno umyślne, jak i nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Wypadek drogowy a nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa

W kontekście wypadku drogowego zwrot „chociażby nieumyślnie”, odnoszący się do naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, oznacza, iż sprawca mógł działać świadomie, naruszając przepisy, lub dopuścić się tego wskutek lekkomyślności bądź niedbalstwa.

Choć sposób naruszenia przepisów nie wpływa bezpośrednio na kwalifikację podmiotową czynu, ma znaczenie dla stopnia bezprawności:

• Umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa powoduje wyższy poziom zawinienia,
• Nieumyślne naruszenie zmniejsza stopień bezprawia, ale przez cały czas podlega odpowiedzialności karnej.

(podobnie: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2024 r. sygn. akt I ZI 43/24).

Nieumyślne naruszenie przepisów wynika z błędnego wykonania manewru, który sam w sobie nie jest zakazany, ale w danej sytuacji drogowej prowadzi do zagrożenia. Oznacza to, iż kierowca nie miał zamiaru złamać prawa, jednak jego działanie było wynikiem niedbalstwa lub braku należytej ostrożności.

Wypadek drogowy a umyślność

Umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym oznacza świadome złamanie przepisów, polegające na działaniu sprzecznym z obowiązującymi zakazami i nakazami. Sprawca celowo ignoruje reguły ruchu drogowego, co zwiększa stopień jego odpowiedzialności.

Przyczynienie się pokrzywdzonego do wypadku drogowego

Ocena schematy zachowania poszkodowanego w wypadku drogowym ma najważniejsze znaczenie przy ustalaniu odpowiedzialności karnej sprawcy. W niektórych przypadkach współprzyczynienie się pokrzywdzonego do zdarzenia może skutkować zmniejszeniem zakresu odpowiedzialności sprawcy.

Podstawą odpowiedzialności karnej za przestępstwa skutkowe, w tym wypadki drogowe, jest możliwość przypisania sprawcy naruszenia zasad ostrożności. W praktyce często zdarza się, iż do wypadku przyczynia się więcej niż jedna osoba, a każde z zachowań może stanowić naruszenie reguł bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

Rozstrzygnięcie, czy wypadek drogowy był wynikiem wyłącznej winy sprawcy, czy też innych uczestników ruchu, ma decydujący wpływ na ocenę prawną zdarzenia oraz ewentualny wymiar kary (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2024 r. sygn. akt IV KK 196/23).

Rodzaj obrażeń ciała spowodowanych wypadkiem drogowym z art. 177 § 1 Kodeksu karnego

Obrażenia ciała, o których mowa w art. 177 § 1 Kodeksu karnego, są określone w art. 157 § 1 kk Przepis ten w sposób negatywny odwołuje się do art. 156 § 1 kk, wskazując na naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia inny niż określony w art. 156 § 1 kk.

Zgodnie z art. 156 § 1 kk do ciężkich uszkodzeń ciała należą natomiast:

• pozbawienie wzroku, słuchu, mowy lub zdolności płodzenia,
• ciężkie kalectwo, ciężka choroba nieuleczalna lub długotrwała, choroba realnie zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita albo znaczna trwała niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe i istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Skutkiem wypadku drogowego określonego w art. 177 § 1 kk są zatem obrażenia ciała skutkujące naruszeniem czynności narządu ciała lub rozstrojem zdrowia na czas przekraczający 7 dni (tak: Sąd Rejonowy w Chełmnie w wyroku z dnia 11 grudnia 2020 r. Sygn. akt II K 367/20).

Ustalenie zakresu obrażeń przy wypadku drogowym

Zakres obrażeń ustalany jest w oparciu o dostępną dokumentację medyczną, a przede wszystkim opinię biegłego medycyny sądowej.

Ciężki uszczerbek na zdrowiu lub śmierć w wyniku wypadku drogowego

Jeżeli następstwem wypadku drogowego jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8 (Art. 177 § 2 kk).

Wypadek drogowy a zakaz prowadzenia pojazdów

Przy wypadku drogowym z art. 177 § 1 lub § 2 nie ma obowiązku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów. Oznacza to, iż sąd może, ale nie musi nałożyć taki zakaz.

Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju na okres nie krótszy niż 3 lata, jeżeli sprawca zbiegł z miejsca wypadku drogowego określonego w art. 177 Kodeksu karnego lub, przed przeprowadzeniem badania przez uprawniony organ w celu ustalenia zawartości alkoholu bądź środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający (art. 42 § 2 kk).

Dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych jest natomiast orzekany w przypadku popełnienia wypadku drogowego z art. 177 Kodeksu karnego, jeżeli sprawca, dopuszczając się zdarzenia skutkującego ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu lub śmiercią:

• był w stanie nietrzeźwości,
• pod wpływem środka odurzającego,
• zbiegł z miejsca zdarzenia
• przed przeprowadzeniem badania przez uprawniony organ, spożywał alkohol bądź zażywał środek odurzający.

Wyjątek stanowią sytuacje uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Wypadek drogowy a nawiązka na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej

Sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, a w przypadku jego śmierci w wyniku przestępstwa popełnionego przez skazanego – na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa uległa znacznemu pogorszeniu, gdy sprawca wypadku drogowego z art. 177 Kodeksu karnego

• był w stanie nietrzeźwości
• był pod wpływem środka odurzającego
• zbiegł z miejsca zdarzenia

Jeśli takich osób jest więcej, nawiązka przysługuje każdej z nich. Gdy ustalenie uprawnionej osoby nie jest możliwe, nawiązka trafia na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Minimalna wysokość nawiązki wynosi 10 000 zł (art. 47 § 1 kk).

Zasady tej nie stosuje się, o ile sąd orzekł obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wysokości wyższej niż 10 000 złotych.

Podwyższenie wymiaru kary za wypadek drogowy

Sąd orzeka karę więzienia w podwyższonym wymiarze, jeżeli sprawca wypadku drogowego określonego w art. 177 § 1 Kodeksu karnego:

• był w stanie nietrzeźwości,
• pod wpływem środka odurzającego,
• zbiegł z miejsca zdarzenia
• spożywał alkohol bądź zażywał narkotyki po popełnieniu czynu, ale przed przeprowadzeniem badania przez uprawniony organ.

W takim przypadku kara wynosi od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonej o połowę do górnej granicy, również zwiększonej o połowę.

Ciężki uszczerbek na zdrowiu w wyniku wypadku drogowego a odszkodowanie i zadośćuczynienie

Stosownie do art. 46 § 1 kk, sąd może orzec względem sprawcy, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Co prawda w postępowaniu karnym przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się, jednak nie stoi to na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.

Zadośćuczynienie przy wypadku drogowym ma charakter kompensacyjny. Zadośćuczynienie stanowi tu sposób naprawienia szkody niemajątkowej, wyrażającej się krzywdą w postaci doznanych cierpień fizycznych i psychicznych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto jako niepodważalną zasadę, iż poszkodowany powinien otrzymać zawsze pełne zadośćuczynienie (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 1968 r., I PR 157/68, OSNCP 1969 nr 2, poz. 37; uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1973 r., III CZP 37/73, OSNCP 1974 nr 9, poz. 145; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005 nr 2, poz. 4).

Wysokość zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu w wyniku wypadku drogowego

Okoliczności wpływające na określenie wysokości zadośćuczynienia, jak i kryteria ich oceny, muszą być zawsze rozważane indywidualnie w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I CSK 384/07, OSP 2009 nr 2, poz. 20).

Pojęcie „odpowiedniej sumy” w kontekście zadośćuczynienia za niematerialne skutki wypadku drogowego ma niedookreślony charakter i w judykaturze wypracowane zostały kryteria, którymi należy się kierować, określając rozmiar przysługującego poszkodowanemu świadczenia. Należą do nich czynniki obiektywne, jak:

• czas trwania oraz stopień intensywności cierpień fizycznych i psychicznych,
• nieodwracalność skutków urazu,
• wiek poszkodowanego,
• szanse na przyszłość.

Za czynniki subiektywne wpływające na wysokość zadośćuczynienia za skutki wypadku drogowego, o którym mowa w art. 177 k.k., uznaje się natomiast:

• poczucie nieprzydatności społecznej,
• bezradność życiowa,
• niemożność czynnego uczestniczenia w sprawach rodziny,
• konieczność korzystania z pomocy innych osób w sprawach życia codziennego.

Wysokość zadośćuczynienia odpowiadająca doznanej krzywdzie powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia psychiczne (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 536/07, OSP 2010 nr 5, poz. 47).

Odnoszenie się do wysokości zadośćuczynienia przyznawanego w podobnych przypadkach może mieć również jedynie charakter orientacyjny, ponieważ nie może naruszać zasady indywidualizacji okoliczności wyznaczających rozmiar krzywdy doznanej przez konkretnego poszkodowanego (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03; z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09; z dnia 28 stycznia 2010 r., I CSK 244/09).

Zadośćuczynienie ma ze swojej istoty jednorazowo rekompensować całą krzywdę, również przyszłe skutki, następstwa zdarzenia wobec tego winny być uwzględnione w ten sposób, by zadośćuczynienie z góry obejmowało także przyszłe elementy krzywdy (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 03.07.2020 r. I ACa 280/19; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 05.05.2020 r. I ACa 241/20).

Zadośćuczynienie powinno mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, co oznacza, iż jego wysokość nie może być jedynie symboliczną rekompensatą, ale musi stanowić ekonomicznie odczuwalną wartość. Jednocześnie kwota zadośćuczynienia nie może być nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy, ale powinna być „odpowiednia” – to znaczy utrzymana w rozsądnych granicach, z uwzględnieniem rozmiaru krzywdy poszkodowanego, a także aktualnych warunków ekonomicznych i przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z 28 września 2001 r., sygn. akt III CKN 427/00, niepubl.).

Warto jednak zaznaczyć, iż orzecznictwo w tej kwestii jest podzielone, co zostanie omówione w dalszej części.

Zadośćuczynienie za wypadek drogowy a stopa życiowa społeczeństwa

W kontekście wypadku drogowego wysokość zadośćuczynienia powinna uwzględniać przede wszystkim rozmiar doznanej krzywdy, a nie jedynie przeciętną stopę życiową społeczeństwa. Choć poziom życia może mieć uzupełniające znaczenie, nie jest już decydującym czynnikiem – zwłaszcza w obliczu rosnącego rozwarstwienia majątkowego.

Wcześniejsze podejście, zakładające, iż zadośćuczynienie powinno mieścić się w rozsądnych granicach, dostosowanych do przeciętnej sytuacji materialnej społeczeństwa, straciło na aktualności. W praktyce najważniejsze jest to, aby rekompensata była ekonomicznie odczuwalna dla poszkodowanego oraz adekwatna do realiów gospodarki rynkowej (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., I PK 145/10, OSNP 2012 nr 5-6, poz. 66 oraz powołane w nim wyroki Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1997 r., II CKN 416/97; z dnia 19 maja 1998 r., II CKN 764/97; z dnia 18 listopada 1998 r., II CKN 353/98; z dnia 29 października 1999 r., I CKN 173/98; z dnia 12 października 2000 r., IV CKN 128/00; z dnia 11 stycznia 2001 r., IV CKN 214/00; z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/00; z dnia 11 października 2002 r., I CKN 1065/00; z dnia 10 lutego 2004 r., IV CK 355/02; z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 282/03; z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 7/05; z dnia 10 marca 2006 r., IV CSK 80/05, OSNC 2006 nr 10 poz. 175 i z dnia 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 99/05, Sąd Rejonowy w Chełmnie w wyroku z dnia 11 grudnia 2020 r. Sygn. akt II K 367/20).

Stopa życiowa poszkodowanego nie ma wpływu na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, nie może wyznaczać wysokości należnej mu rekompensaty (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., II CSK 94/10, OSNC 2011 nr 4, poz. 44).

Ciężki uszczerbek na zdrowiu w wyniku wypadku drogowego a ubezpieczenie OC

Cywilnoprawną reperkusją spowodowania uszczerbek na zdrowiu w wyniku wypadku drogowego może być dochodzenie przez poszkodowanego roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia przeciwko ubezpieczycielowi, w oparciu o art. 822 § 1 i 4 k.c. w zw. z art. 444 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 1 k.c. Roszczeniu temu nie musi stać na przeszkodzie fakt uprzedniego wypłacenia poszkodowanemu w toku postępowania likwidacyjnego danych kwot tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania.

Zgodnie z art. 822 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia. Poza powyższym unormowaniem problematyka umów odpowiedzialności cywilnej uregulowana jest w przepisach szczególnych, tj. w przepisach ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

Stosownie do przepisu art. 34 ust. 1 tej ustawy z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, o ile właściciel lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Ubezpieczeniem tym objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu (art. 35 powołanej ustawy). Na zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, obowiązanego na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia OC do naprawienia szkody majątkowej i niemajątkowej (krzywdy), wpływa zakres odpowiedzialności ubezpieczonego, którym jest właściciel lub kierujący pojazdem.

W myśl art. 444 § 1 zd. 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Zgodnie natomiast z art. 445 § 1 k.c. w przypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (tak: Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w wyroku z dnia 10 września 2020 r. sygn. akt I C 582/18).

Wypadek drogowy a niezapięte pasy bezpieczeństwa

Niezapięcie pasów bezpieczeństwa przez poszkodowanego w wypadku drogowym może mieć istotny wpływ na ocenę odpowiedzialności sprawcy. jeżeli zostanie wykazane, iż przy zapiętych pasach nie doszłoby do skutków określonych w art. 177 § 2 Kodeksu karnego, okoliczność ta może wpłynąć na wymiar kary, ponieważ niezapięte pasy mogą być traktowane jako przyczynienie się poszkodowanego do pogorszenia skutków wypadku.

Sąd może uwzględnić tę okoliczność przy określaniu stopnia winy sprawcy oraz ewentualnym złagodzeniu kary. Ostateczna ocena zależy od analizy okoliczności zdarzenia oraz opinii biegłych, którzy określą, w jakim stopniu niezapięcie pasów wpłynęło na powstałe obrażenia (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2023 r. sygn. akt IV KK 72/22).