Czym jest i jaką funkcję pełni ENA?
Europejski Nakaz Aresztowania (ENA) to instrument prawny funkcjonujący na mocy decyzji ramowej Rady UE z 13 czerwca 2002 roku, który umożliwia przekazywanie osób pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej w celu postawienia ich przed sądem lub wykonania orzeczonej już kary. W przeciwieństwie do klasycznej ekstradycji, procedura ENA została stworzona z myślą o uproszczeniu i przyspieszeniu transferu osób pomiędzy krajami UE.
Podstawową funkcją ENA jest umożliwienie szybkiego zatrzymania i przekazania osoby podejrzanej lub skazanej – bez potrzeby prowadzenia długiego i złożonego postępowania ekstradycyjnego. Wydanie takiego nakazu wiąże się z założeniem istnienia wzajemnego zaufania między krajami Unii – każde państwo zakłada, iż inne państwo członkowskie zapewnia poszanowanie praw człowieka i uczciwy proces.
ENA może zostać wydany zarówno na etapie postępowania przygotowawczego (np. gdy podejrzany uciekł za granicę), jak i w sytuacji, gdy dana osoba została już prawomocnie skazana i unika wykonania kary.
Czy ENA i END to to samo?
ENA (Europejski Nakaz Aresztowania) i END (Europejski Nakaz Dochodzeniowy) to dwa odrębne instrumenty prawne, które pełnią całkowicie różne funkcje:
- ENA dotyczy zatrzymania i przekazania osoby z jednego państwa członkowskiego do innego – celem osądzenia lub wykonania kary. Jest to odpowiednik ekstradycji w ramach UE.
- END z kolei to narzędzie służące gromadzeniu dowodów za granicą. W ramach END możliwe jest np. przesłuchanie świadka w innym kraju, zabezpieczenie korespondencji, przeszukanie pomieszczeń czy uzyskanie danych telekomunikacyjnych. Nie służy on jednak zatrzymaniu osoby.
Choć oba nakazy mogą wystąpić równolegle w tej samej sprawie – np. gdy śledztwo prowadzone w Polsce wymaga zabezpieczenia dowodów w Niemczech i jednocześnie zatrzymania podejrzanego przebywającego we Francji – to należy pamiętać, iż mają odrębny charakter i skutki.
Co więcej, wydanie ENA nie wymaga wydania END i odwrotnie. Oba nakazy są niezależne od siebie, mimo, iż funkcjonują na gruncie częściowo wspólnych przepisów harmonizujących prawo karne na terenie Unii Europejskiej.
Jak dowiedzieć się, czy wobec Ciebie wydano ENA?
Formalnie nie istnieje ogólnodostępna baza danych zawierająca aktywne Europejskie Nakazy Aresztowania. Informacja o ENA nie zawsze musi być też automatycznie udostępniana osobie, której dotyczy – zwłaszcza, jeżeli ENA wydano w toku postępowania przygotowawczego. Można jednak próbować ustalić taki fakt kilkoma sposobami:
- Sprawdzenie w bazie SIS II (System Informacyjny Schengen) – dane ENA są tam wpisywane jako „alerty” drugiego poziomu bezpieczeństwa z trzech. Tego typu wpisy nie są jawne dla obywatela, ale policja lub Straż Graniczna może ujawnić ich istnienie podczas kontroli.
- Zatrzymanie za granicą – często o istnieniu ENA dowiadujemy się dopiero w momencie faktycznego zatrzymania w innym kraju UE. Organy ścigania są wtedy zobowiązane do udzielenia podstawowych informacji o nakazie i umożliwienia kontaktu z prawnikiem.
- Weryfikacja poprzez prawnika – profesjonalny pełnomocnik może złożyć odpowiednie zapytanie do Prokuratury lub sądu, które mogłyby być wnioskodawcami ENA. Choć uzyskanie odpowiedzi nie zawsze jest możliwe (zwłaszcza przed przedstawieniem zarzutów), to niektóre jednostki udzielają informacji, szczególnie w przypadku uzasadnionego interesu prawnego. To może z kolei pomóc w opracowaniu strategii obrony.
Czy ENA może być podstawą do ekstradycji?
Tak – choć w rozumieniu prawnym ENA nie jest klasyczną ekstradycją, skutkuje tym samym: przekazaniem osoby do innego kraju. Różnica polega na uproszczonej procedurze i braku wymogu zgody politycznej (jak w przypadku tradycyjnej ekstradycji), ponieważ decyzję podejmuje wyłącznie sąd. Trybunał Konstytucyjny ponadto uznał, iż ENA samo w sobie nie różni się zbyt wiele od ekstradycji. Dlatego też, zgodnie z tezami Trybunału powinno się stosować podobne schematy oceny zasadności wniosków ENA i kryteria ich oceny.
Co istotne, właśnie z powyższego względu osoba przekazywana na podstawie ENA nie może być sądzona za inne czyny niż te wskazane w nakazie (tzw. zasada specjalności). To oznacza, iż np. Francja, do której przekazano osobę poszukiwaną za oszustwo, nie może jej automatycznie oskarżyć o inne przestępstwo, które nie było objęte ENA – chyba iż Polska wyrazi na to zgodę.
Wydanie ENA możliwe jest tylko w sytuacjach, gdy:
- zarzucane czyny są przestępstwem w obu krajach (tzw. podwójna karalność),
- sprawa dotyczy czynu, za który grozi co najmniej 12 miesięcy pozbawienia wolności,
lub (w przypadku wykonywania kary):
- osoba została prawomocnie skazana na co najmniej 4 miesiące więzienia.
W niektórych przypadkach sąd może odmówić wykonania ENA – np. gdy zachodzi realne ryzyko naruszenia praw człowieka lub gdy sprawa dotyczy przestępstw politycznych. Chodzi o takie sytuacje, w których w ocenie Polskich organów realizacja ENA wiąże się z wspieraniem postępowania ścigające za czyny o charakterze politycznym, czyli np. postępowanie karne toczy się wobec polityka opozycji, który nie nadużył swoich uprawnień, a samo postępowanie jest jedynie sposobem na eliminację go z życia politycznego lub gdy realizacja ENA spowoduje, iż w państwie wnioskującym – w toku postępowania – mogą być naruszane prawa człowieka danej osoby.
Jak możemy Ci pomóc?
Jeśli podejrzewasz, iż jesteś objęty Europejskim Nakazem Aresztowania – lub właśnie został on wobec Ciebie wykonany – najważniejsze jest jak najszybsze skonsultowanie się z doświadczonym adwokatem. Działamy w zakresie:
- weryfikacji, czy ENA rzeczywiście został wydany,
- zaskarżenia decyzji o przekazaniu (jeśli istnieją przesłanki do odmowy wykonania ENA),
- reprezentowania interesów osoby zatrzymanej na każdym etapie postępowania ekstradycyjnego,
- współpracy z zagranicznymi kancelariami celem ustalenia, na jakim etapie jest sprawa w państwie wydającym nakaz,
- oceny, czy możliwe jest zastosowanie tzw. Europejskiego Nakazu Nadzoru (alternatywy dla tymczasowego aresztowania),
- przygotowania skutecznej strategii procesowej – jeszcze zanim dojdzie do przekazania.
Naszym celem jest zawsze ograniczenie ryzyka prawnego i zapewnienie Ci możliwie największej kontroli nad sytuacją. Pamiętaj – w sprawach o ENA czas działa na niekorzyść. Im szybciej podejmiesz kroki, tym więcej opcji obrony pozostaje otwartych. Z kolei jeżeli uważasz, iż jesteś pokrzywdzony przestępstwem, możemy działać w twoim imieniu by ENA lub END został wydany p-ko osobie ściganej w sprawie, w której masz status pokrzywdzonego. jeżeli podejrzany przebywa za granicą, ale na terenie UE, jego aresztowanie i przekazanie polskim służbom może przyspieszyć postępowanie, a w razie konieczności END może okazać się skuteczne, jeżeli spora ilość dowodów jest nieosiągalna na terytorium RP. Wszystko to jednak zależy o sytuacji w sprawie i jej stanu. Nie mniej jednak, prawnicy KKZ mogą współpracować z organami ścigania jako twoi pełnomocnicy, by doszło do skutecznego sprowadzenia dowodów i podejrzanych z zagranicy.
Autor: r.pr. Paweł Gołębiewski, Szef Praktyki Przestępczości Międzynarodowej i Obsługi Klienta Zagranicznego
E-mail: p.golebiewski@kkz.com.pl
tel.: +48 22 501 56 10
