Od 1 października Polacy zapłacą więcej. Będą musieli chodzić częściej do sklepu

Od października 2025 roku w Polsce wejdzie w życie system kaucyjny, który zmieni sposób kupowania napojów dla wszystkich mieszkańców kraju. Po raz pierwszy w historii Polacy będą musieli płacić dodatkowe 50 groszy za każdą butelkę plastikową i puszkę oraz złotówkę za szklane butelki wielorazowe – pieniądze, które będą mogli odzyskać tylko poprzez zwrot opakowania w specjalnie przystosowanych punktach. To rewolucyjna zmiana w codziennych zakupach, która już teraz wzbudza emocje i niepokój wśród konsumentów oraz przedsiębiorców.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

System, który oficjalnie wystartuje 1 października 2025 roku, ma doprowadzić do dramatycznego zwiększenia poziomu recyklingu z obecnych 53% do wymaganego przez Unię Europejską 77% już w pierwszym roku działania. Prezydent Andrzej Duda podpisał w grudniu 2024 roku nowelizację ustawy przesuwającą start systemu z pierwotnie planowanego stycznia 2025 roku, dając mieszkańcom i firmom dziewięć dodatkowych miesięcy na przygotowania.

Warszawa jako pionier zmian w całej Polsce

Stołeczni mieszkańcy będą jednymi z pierwszych, którzy doświadczą pełnej infrastruktury nowego systemu. Warszawskie sklepy o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych będą zobowiązane do uczestnictwa w systemie, co oznacza iż praktycznie wszystkie większe Biedronki, Lidle, Carrefoury i inne sieci handlowe muszą zainstalować automaty zwrotne lub przygotować się na ręczną obsługę zwrotów.

Warszawiacy, którzy już teraz borykają się z wysokimi kosztami życia i inflacją wynoszącą 3,7%, muszą przygotować się na kolejne zmiany w domowych budżetach. Badania firmy Tomra zajmującej się recyklomatami pokazują, iż 81% Polaków popiera wprowadzenie systemu kaucyjnego, widząc w nim skuteczne rozwiązanie problemu odpadów, ale nie wszyscy zdają sobie sprawę z praktycznych konsekwencji dla codziennego życia.

Pieniądze zamrożone w butelkach na miesiące

Największym wyzwaniem dla polskich rodzin będzie konieczność „zamrażania” pieniędzy w postaci kaucji. Rodzina kupująca tygodniowo 10 butelek wody i napojów będzie musiała wydać dodatkowo 5 złotych tygodniowo na kaucje – pieniądze, które odzyska tylko wtedy, gdy systematycznie będzie zwracać opakowania.

Problem polega na tym, iż nie wszyscy będą skrupulatnie zwracać każde opakowanie. Doświadczenia z innych państw pokazują, iż część kaucji nigdy nie zostanie odebrana – te pieniądze zasilą fundusz operatorów systemu, co w praktyce oznacza ukrytą podwyżkę cen napojów dla mniej zdyscyplinowanych konsumentów.

Mieszkańcy mniejszych miejscowości mogą mieć znacznie ograniczony dostęp do punktów zwrotu, co czyni system mniej opłacalnym dla 60% ludności żyjącej poza największymi miastami. Podczas gdy mieszkańcy dużych miast będą mieli dostęp do setek punktów zwrotu, mieszkańcy mniejszych gmin mogą być zmuszeni do dalekich podróży, aby odzyskać swoje pieniądze.

Sklepy inwestują miliony w nową infrastrukturę

Polskie sieci handlowe przeprowadzają w tej chwili jedną z największych modernizacji infrastruktury w historii branży detalicznej. Reverse vending machines, czyli automaty zwrotne, kosztują od 80 tysięcy złotych brutto za sztukę, a największe sieci handlowe planują zakup tysięcy takich urządzeń.

Carrefour prowadzi już od kwietnia 2022 roku program pilotażowy w ponad 250 sklepach w Warszawie, testując elektroniczne vouchery o wartości 50 groszy za szkło i 5 groszy za PET. Żabka, z ponad 10 500 lokalizacjami, przygotowuje się do instalacji automatów zwrotnych w wybranych miejscach, wykorzystując swoją sieć franczyzową do rozłożenia kosztów inwestycji.

Największe wyzwanie czeka małe sklepy, które będą mogły uczestniczyć w systemie dobrowolnie. Właściciele mniejszych punktów handlowych muszą zdecydować, czy zainwestować w infrastrukturę zwrotną, czy zrezygnować ze sprzedaży napojów w opakowaniach objętych systemem, tracąc tym samym znaczną część obrotów.

Pięć operatorów walczy o rynek wart miliardy

Ministerstwo Klimatu i Środowiska licencjonowało już pięć operatorów systemu kaucyjnego, co czyni Polskę wyjątkową na tle innych państw europejskich, gdzie zwykle funkcjonuje jeden centralny operator. KSK Zwrotka S.A., PolKa, OK Operator Kaucyjny S.A., EKO-OPERATOR S.A. i Reselekt S.A. będą konkurować o obsługę sklepów i przetwarzanie ponad 12 miliardów opakowań rocznie.

Ta konkurencja może przynieść korzyści w postaci lepszych warunków dla sklepów i konsumentów, ale również komplikuje system rozliczeń. Każdy operator może oferować różne warunki współpracy, co zmusza właścicieli sklepów do analizy wielu opcji i może prowadzić do fragmentacji rynku.

System musi przetworzyć ogromną liczbę kontenerów: na początku działania przewiduje się przetwarzanie około 8-10 miliardów opakowań rocznie, by dojść do docelowych 12 miliardów przy 90% stopniu odbioru do 2029 roku.

Niemcy pokazują drogę do sukcesu

Podczas gdy Polacy przygotowują się do nowości, niemieccy sąsiedzi mają już ponad 20-letnie doświadczenie z systemem kaucyjnym wprowadzonym w 2003 roku. Niemcy osiągnęli 94% stopień recyklingu butelek PET i 84% dla wielorazowych butelek szklanych, co pokazuje ogromny potencjał polskiego systemu.

Niemiecka kaucja w wysokości 25 eurocentów (około 1,05 złotego) za jednorazowe opakowania okazała się wystarczająco motywująca, aby zachęcić konsumentów do systematycznego zwracania opakowań. W Niemczech funkcjonuje 135 tysięcy punktów zwrotu, z czego 25% to automaty, a 75% to obsługa ręczna.

Inne kraje europejskie również osiągają imponujące rezultaty: Litwa skoczyła z 34% do 92% poziomu zbiórki w zaledwie dwa lata, Holandia zmniejszyła śmieci z butelek plastikowych o 63% po rozszerzeniu systemu na małe butelki, a Dania osiągnęła 100% samofinansowania systemu w 2023 roku.

Codzienne życie zmieni się od podstaw

Największą zmianą dla Polaków będzie konieczność zorganizowania miejsca w domu na przechowywanie pustych opakowań przed zwrotem. Butelki i puszki nie mogą być zgniecionej, bez etykiet czy z usuniętymi logo – każde uszkodzenie może uniemożliwić zwrot kaucji.

Badania pokazują, iż 42% konsumentów planuje cotygodniowe zwroty, a 31% wolałoby zwracać opakowania kilka razy w tygodniu. To oznacza konieczność zmiany rutyny zakupowej i planowania wizyt w sklepach z uwzględnieniem czasu w zwroty.

Mieszkańcy będą musieli nauczyć się nowych nawyków: segregować opakowania kaucyjne od zwykłych odpadów, przechowywać je w domu, planować regularne zwroty i być cierpliwymi w kolejkach do automatów zwrotnych, które prawdopodobnie będą długie w pierwszych miesiącach funkcjonowania systemu.

Polska goni europejskie standardy środowiskowe

System kaucyjny to odpowiedź na presję Unii Europejskiej, która wymaga osiągnięcia 65% poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych do 2025 roku. Polska z obecnymi 53% jest w grupie 10 państw UE zagrożonych nieosiągnięciem tego celu, co grozi wysokimi karami finansowymi.

Dyrektywa o jednorazowych tworzywach sztucznych wymaga dodatkowo 77% poziomu zbiórki butelek plastikowych do 2025 roku i 90% do 2029 roku. Bez skutecznego systemu kaucyjnego Polska płaciłaby około 2 miliardów złotych rocznie kar unijnych.

Środowiskowe korzyści mogą być dramatyczne: kraje z systemami kaucyjnymi odnotowują 70-80% redukcję śmieci z opakowań na napoje w środowisku naturalnym. Portugalia szacuje oszczędności na poziomie 217 tysięcy ton ekwiwalentu CO2 rocznie, a Litwa – 40 tysięcy ton, co odpowiada wyeliminowaniu 20 tysięcy samochodów z ruchu.

Przygotowania, które każdy powinien zacząć już teraz

Warszawiacy i inni Polacy powinni już teraz zacząć przygotowania do nadchodzących zmian. Warto wyznaczyć w domu miejsce na przechowywanie pustych opakowań i zaplanować, jak często będzie się je zwracać, by nie zajmowały zbyt dużo przestrzeni.

Dobrym pomysłem jest obserwowanie, które sklepy w okolicy przygotowują się do systemu i gdzie będą najwygodniejsze punkty zwrotu. Mieszkańcy mogą też zacząć śledzić swoje obecne nawyki zakupowe, licząc ile opakowań kupują tygodniowo, by oszacować wpływ kaucji na budżet domowy.

Rodzice powinni przygotować dzieci na nową rzeczywistość, w której każda butelka ma swoją wartość pieniężną i wymaga odpowiedzialnego obchodzenia się z nią. To doskonała okazja do edukacji ekologicznej i nauczenia dzieci wartości pieniądza.

Rewolucja, która zmieni Polskę na zawsze

System kaucyjny to jedna z największych zmian w polskiej gospodarce odpadami od 1989 roku. Przez pierwsze miesiące działania systemu Polacy będą musieli przyzwyczaić się do nowej rzeczywistości, w której każde opakowanie na napoje ma swoją cenę i swoją wartość do odzyskania.

Doświadczenia europejskich sąsiadów pokazują, iż po początkowych trudnościach systemy kaucyjne stają się naturalną częścią codziennego życia i przynoszą spektakularne rezultaty środowiskowe. Polska ma szansę w ciągu kilku lat przejść z państw słabo radzących sobie z recyklingiem do liderów w tej dziedzinie.

Sukces systemu będzie zależał od zaangażowania każdego Polaka – od systematycznego zwracania opakowań, przez cierpliwość w początkowym okresie wdrażania, po akceptację czasowych niedogodności w imię długoterminowych korzyści środowiskowych. Październik 2025 roku będzie początkiem nowej ery w polskiej ekologii i gospodarce cyrkulacyjnej.