Gospodarka współdzielenia. Posiadanie czy wspólne użytkowanie? Jak będzie wyglądał świat w przyszłości?

Gospodarka współdzielenia to model biznesowy, który opiera się na dzieleniu dóbr i usług pomiędzy użytkownikami, zwykle za pośrednictwem platform cyfrowych. Platformy cyfrowe łączą ze sobą m.in. dostawców i odbiorców usług, sprzedawców i kupujących czy twórców i odbiorców treści.

„Nie musimy posiadać wszystkiego,
aby z tego korzystać.
Współdzielenie to klucz
do zrównoważonego jutra”.
– Rachel Botsman

W ramach modelu biznesowego opartego na współdzieleniu zamiast posiadania określonych dóbr na własność, preferowane jest czasowe korzystanie z nich lub udostępnianie, co pozwala na efektywniejsze wykorzystanie zasobów, zmniejszenie kosztów i ograniczenie marnotrawstwa. Modele biznesowe odpowiadają zwykle na trzy podstawowe pytania:

• Co? – czyli jaką wartość firma generuje dla klientów;
• Kto? – jakich klientów firma obsługuje;
• Jak? – w jaki sposób ta wartość dla klienta jest osiągana[1].

Czego oczekuje klient?

Wartość dla klienta to coś więcej niż tylko produkt czy usługa – to spełnienie oczekiwań, przekroczenie znanych standardów i dostarczenie unikalnych doświadczeń. Wartością generowaną dla klientów są korzyści, jakie uzyskują oni dzięki produktom, usługom lub rozwiązaniom oferowanym przez firmę. Stanowi ona najważniejszy element sukcesu biznesowego, ponieważ odzwierciedla, w jakim stopniu dana oferta spełnia potrzeby, rozwiązuje problemy lub dostarcza korzyści klientom.

Wartością generowaną dla klientów jest dostęp do dóbr lub usług w bardziej elastyczny, przystępny cenowo i zrównoważony sposób niż w tradycyjnym modelu własności.

Klienci mogą korzystać z tego, czego potrzebują w danym momencie, bez konieczności ponoszenia kosztów zakupu i utrzymania. Przykładem jest możliwość wynajmu mieszkania na krótki czas (Airbnb, Vrbo, Home to Go) lub korzystanie z samochodu na minuty w ramach tzw. carsharingu (Panek, Traficar, CityBee) czy wspólnych przejazdów (Blablacar,Yanosik AutoStop).

Klienci firmy mogą być bardzo zróżnicowani, a ich charakterystyka zależy od rynku, na którym działa firma oraz od oferowanych produktów czy usług. Są to według podstawowej klasyfikacji: klienci indywidualni (B2C – Business to Consumer), klienci biznesowi (B2B – Business to Business) oraz klienci instytucjonalni.

Gospodarka współdzielenia obsługuje szeroką gamę klientów, w tym osoby prywatne szukające oszczędności lub wygody (np. korzystanie z usług transportowych, wynajem mieszkań na krótki czas, współdzielenie narzędzi lub sprzętu); firmy lub organizacje potrzebujące zasobów na ograniczony czas (np. wynajem przestrzeni biurowej na godziny); klientów ceniących zrównoważony rozwój i preferujących modele mniej obciążające środowisko naturalne.

Wartość dla klienta jest osiągana przez firmy poprzez różne działania i strategie, które mają na celu zaspokojenie potrzeb klientów, rozwiązanie ich problemów i dostarczenie korzyści. Ważne jest w tym zakresie głębokie zrozumienie ich potrzeb, ciągłe doskonalenie produktów i usług, budowanie silnych relacji oraz zapewnianie wyjątkowych doświadczeń na każdym etapie interakcji z marką.

W gospodarce współdzielenia wartość dla klienta jest dostarczana poprzez:

• Platformy cyfrowe – technologie umożliwiają łączenie użytkowników, którzy oferują zasoby z tymi, którzy ich potrzebują.
• Elastyczne modele transakcji – użytkownicy mogą łatwo rezerwować usługi i płacić tylko za rzeczywiste korzystanie, a nie za posiadanie.
• Społeczności i zaufanie – ceny, recenzje i systemy rekomendacji wspierają bezpieczeństwo i jakość usług.
• Efektywne wykorzystanie zasobów – dzięki udostępnianiu rzeczy niewykorzystywanych w pełni przez ich właścicieli (np. samochody używane sporadycznie).

Gospodarka współdzielenia: platformy i cyfrowe kompetencje

Rozwój modeli biznesowych opartych na wzorcach gospodarki dzielenia wiąże się z postępującą platformizacją gospodarki. Coraz więcej firm chce dostarczać usługi jako internetowe platformy gospodarki współdzielenia.

Popularność gospodarki współdzielenia rozwija się m.in. dzięki wzrostowi kompetencji cyfrowych społeczeństwa, które obejmują umiejętność korzystania z informacji i danych, komunikowanie się i współpracę, umiejętność korzystania z mediów itd.

Kompetencje dostosowywane są do zmian, jakie zachodzą w gospodarce. Dzięki technologiom cyfrowym i platformom internetowym możliwe jest współdzielenie i łączenie zainteresowanych stron przy jednoczesnej redukcji kosztów. Z nurtem gospodarki współdzielenia utożsamiają się w tej chwili inicjatywy non-profit, for-profit oraz mieszane.

Spektrum modeli biznesowych jest bardzo duże. W efekcie w obszarze gospodarki współdzielenia można znaleźć zarówno biblioteki czy niekomercyjne społeczności internetowe, w ramach których następuje wymiana umiejętności i używanych przedmiotów, jak też globalnych gigantów generujących przychody z pośrednictwa pomiędzy dostawcami usług i klientami, takich jak Uber czy Airbnb. Należy podkreślić, iż do rozwoju tego segmentu światowej gospodarki przyczyniła się też technologia blockchain, która znacząco rozszerzyła możliwości świadczenia oraz rozliczania usług P2P (peer-to-peer), czyli „każdy z każdym”.

„Używaj tego, czego naprawdę potrzebujesz”

Trend współdzielenia zdefiniowała Rachel Botsman (autorka książki „What’s Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consumption”) w następujący sposób:

„Nie potrzebujemy posiadać wiertarki, tylko mieć dziurę w ścianie”.

Wytwarzanie każdego przedmiotu, takiego jak wiertarka, wymaga surowców, energii i pracy, a często prowadzi do emisji gazów cieplarnianych i generowania odpadów. o ile jedna wiertarka jest współdzielona przez wiele osób (zamiast posiadania jej przez każdego na własność), zapotrzebowanie na jej produkcję maleje, co zmniejsza presję na zasoby naturalne i emisję dwutlenku węgla.

Są różne dobra, jak na przykład wspomniana wiertarka, którą większość ludzi używa sporadycznie – kilka razy w roku, co oznacza, iż przez resztę czasu pozostaje ona nieużywana. Współdzielenie pozwala maksymalnie wykorzystać przedmioty, co prowadzi do ich bardziej efektywnego użycia. To ogranicza marnotrawstwo zasobów, ponieważ potrzeba ich mniej, aby zaspokoić tę samą liczbę potrzeb.

Produkty, które są intensywniej używane w modelu współdzielenia, mogą mieć dłuższy cykl życia, ponieważ firmy i platformy dbają o ich jakość, konserwację i naprawy. Dzięki temu przedmioty nie trafiają tak gwałtownie na wysypisko, co zmniejsza ilość odpadów w środowisku.

Model współdzielenia zachęca do zmiany postrzegania konsumpcji – z „więcej znaczy lepiej” na „używaj tego, czego naprawdę potrzebujesz”.

Taka zmiana sprzyja ograniczaniu impulsywnych zakupów i nadmiernej konsumpcji, która jest jedną z głównych przyczyn degradacji środowiska. Nadmierna konsumpcja prowadzi do wielu problemów ekologicznych, takich jak: wyczerpywanie zasobów naturalnych, zanieczyszczenie środowiska, utrata bioróżnorodności, zanieczyszczenie wód.

Współdzielenie wiertarki (lub innych dóbr) to przykład działania zgodnego z ideą gospodarki o obiegu zamkniętym, gdzie najważniejsze jest zmniejszanie zużycia zasobów, ich ponowne użycie i recykling. Ten model wspiera globalne cele zrównoważonego rozwoju, takie jak odpowiedzialna konsumpcja i produkcja (Cel 12 Agendy 2030)[2].

Działamy bez cenzury. Nie puszczamy reklam, nie pobieramy opłat za teksty. Potrzebujemy Twojego wsparcia. Dorzuć się do mediów obywatelskich.

Współdzielenie a troska o środowisko

W kontekście troski o środowisko model współdzielenia wpisuje się w dążenie do bardziej zrównoważonego świata – ograniczając nadprodukcję, marnotrawstwo i negatywny wpływ na zasoby naturalne. Jest to jeden z kroków w kierunku bardziej świadomego i ekologicznego podejścia do życia i konsumpcji.

Jednym z obszarów gospodarki współdzielenia, który stanowi odpowiedź na powyższe problemy, jest foodsharing.

fot. Wikimedia Commons

Jest to nie tyle model biznesowy, co ruch społeczny, którego celem jest ograniczenie marnowania żywności. Polega on na dzieleniu się nadwyżkami jedzenia z innymi osobami. Jest to prosty, ale skuteczny sposób na zmniejszenie ilości wyrzucanego jedzenia i wsparcie osób, które go potrzebują (np. umieszczanie posiłków w jadłodzielniach).

Dzięki odpowiednim aplikacjom możliwe jest także tworzenie tzw. wirtualnej restauracji, budowanie lokalnej wspólnoty, możliwość zarobku (np. Quertes, Too Good To Go) przez np. niepracujące zawodowo mamy, osoby niepełnosprawne czy ludzi starszych, którzy kochają gotować[3]. „Jedz, dziel się i częstuj” – tym zdaniem można podsumować ideę foodsharingu.

Foodsharing jako idea ma największy problem przebicia się wśród pozostałych obszarów działalności gospodarki współdzielenia. Wielu ludzi nie rozumie, iż ideą nie jest dożywianie bezdomnych, tylko niemarnowanie jedzenia.

Kolejnym obszarem gospodarki współdzielenia, o którym warto wspomnieć w kontekście inicjatyw mających na celu poprawę kondycji środowiska naturalnego poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych przyczyniających się do zmian klimatu, są usługi współdzielenia przejazdów lub wynajmu pojazdów na minuty.

W odpowiedzi na kryzys klimatyczny wiele firm carsharingowych wprowadziło możliwość wynajmu samochodów elektrycznych. Widoczny jest jednak opór społeczny wobec samochodów elektrycznych w carsharingu wynikający z kombinacji czynników technicznych, ekonomicznych i psychologicznych[4].

Rynek carsharingu w Polsce jest zdominowany przez trzy główne podmioty: PanekCarSharing, Traficar oraz 4mobility. w tej chwili na rynku carsharingu istnieje niewielka liczba samochodów elektrycznych w porównaniu do lat wcześniejszych, gdzie obecnych było znacznie więcej modeli, takich jak: Tesla Model S, Smart EQ Fortwo, Jaguar I-Pace czy Nissan Leaf.

Zelektryfikowany carsharing ma trudności z przyjęciem się w Polsce z powodu m.in. barier psychologicznych ze strony użytkowników oraz w pewnym stopniu niewystarczających działań edukacyjnych w tym zakresie[5]. W świadomości Polaków pozostaje przekonanie odnoszące się do skomplikowanej procedury ładowania samochodów zeroemisyjnych. Wiele osób obawia się, iż samochody rozładują się w trakcie pokonywania trasy.

Niepokój nasila się również ze względu na wciąż ograniczoną ilość punktów umożliwiających naładowanie pojazdu w Polsce, przez co wynajmowane „elektryków” nie jest popularną praktyką w naszym kraju[6].

Aktualnie w Polsce istnieje 4628 lokalizacji, w których znajduje się infrastruktura do ładowania samochodów elektrycznych. W tych lokalizacjach znajduje się łącznie 5571 stacji ładowania, czyli kompleksowych urządzeń lub zestawów urządzeń, które umożliwiają ładowanie samochodów elektrycznych[7]. Aby zwiększyć popularność tego rozwiązania, konieczne jest dalsze rozwijanie infrastruktury ładowania, obniżanie cen samochodów elektrycznych, prowadzenie szeroko zakrojonych kampanii edukacyjnych oraz zwiększanie dostępności różnych modeli pojazdów.

Zapraszamy na staże, praktyki i wolontariat!

Dołącz do nas!

Współdzielimy i pomagamy innym

Ponadto gospodarka współdzielenia odgrywa szczególną rolę w zakresie pomocy osobom, które już ucierpiały podczas klęsk żywiołowych wywołanych szybkim tempem zmian klimatycznych.

Klęski żywiołowe zmuszają ludzi do współpracy, ponieważ w obliczu katastrofy indywidualne działania okazują się niewystarczające. Wspólne doświadczenia zagrożenia wzmacniają solidarność, umożliwiają lepsze wykorzystanie zasobów i prowadzą do tworzenia trwałych więzi społecznych, które są najważniejsze zarówno w kryzysie, jak i po jego zakończeniu.

Na przykład, w odpowiedzi na gwałtownie postępujące pożary w południowej Kalifornii na początku 2025 roku platformy Uber i Lyft ogłosiły inicjatywy mające na celu wsparcie ewakuowanych osób. Zaoferowały darmowe przejazdy dla poszkodowanych do tymczasowych schronień.

Uber zapewnił bezpłatne przejazdy do wartości 40 USD (pod warunkiem, iż były one zamawiane do lub z wyznaczonych w regulaminie miejsc). Natomiast Lyft oferował dwa przejazdy, każdy o wartości 25 dolarów (łącznie 50 dolarów) dla 500 pasażerów[8]. Pasażerowie musieli wprowadzić odpowiednie kody promocyjne w aplikacjach Uber i Lyft, aby skorzystać z ofert zaproponowanych przez obie platformy współdzielenia przejazdów.

Ponadto Uber troszcząc się również o swoich pracowników zapewnił, iż inicjatywa mająca na celu pomoc osobom dotkniętym katastrofą nie wpłynie negatywnie na wynagrodzenie kierowców. Dodatkowo platforma Airbnb w ramach wsparcia ewakuowanych osób współpracowała z organizacją 211 LA oferując bezpłatne zakwaterowanie dla osób, które zostały zmuszone do opuszczenia swoich domów w wyniku pożarów[9].

Kolejną inicjatywą, którą wykazała się platforma Airbnb, było zaoferowanie czasowego i darmowego zakwaterowania dla ofiar przesiedlonych z powodu huraganu Helena oraz huraganu Milton w Stanach Zjednoczonych.

W ramach tej akcji platforma Airbnb współpracowała z lokalnymi organizacjami Florida United Methodist Conference (FLUMC), Global Empowerment Mission (GEM), United Way oraz centrami kontaktowymi w Północnej i Południowej Karolinie, Gruzji i na Florydzie[10].

Dzięki finansowaniu ze strony Airbnb oraz życzliwości gospodarzy, oferujących usługi w ramach tej platformy, pobyty są bezpłatne dla potrzebujących. Gospodarze oferują swoje mieszkania lub domy za darmo lub ze zniżką poprzez platformę Airbnb. Airbnb oferowało także bezpłatne zakwaterowanie osobom dotkniętym pożarami lasów w San Bernardino w Kalifornii i Jasper w Kanadzie, powodziami mającymi miejsce w Brazylii i Europie Środkowej, huraganem Beryl w Houston oraz trzęsieniem ziemi na japońskim półwyspie Noto[11].

Innym przykładem działań podjętych w odpowiedzi na klęskę żywiołową jest stworzenie bezpłatnej platformy transportowej Anem! Vamos! (uruchomiona przez firmę GuruWalk) umożliwiającej współdzielenie podróży samochodowych i motocyklowych, aby znacznie zredukować zatory drogowe w Walencji i w szybkim tempie dotrzeć do obszarów dotkniętych powodzią. Stworzony specjalnie w celu pomocy powodzianom system działa na zasadach podobnych do platformy BlaBlaCar[12].

W Polsce również zaobserwowano wzrost lokalnych inicjatyw, w szczególności w zakresie dostarczania sprzętu niezbędnego do sprzątania i naprawy domów uszkodzonych w wyniku powodzi z 2024 roku,

która spowodowała znaczne zniszczenia w wielu miejscowościach m.in.: Kłodzko, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie, Prudnik, Nysa, Bystrzyca Kłodzka, Szprotawa, Głuchołazy czy Lewin Brzeski.

Platformy zajmujące się współdzieleniem zasobów, a także lokalne organizacje umożliwiły zorganizowanie zbiórek niezbędnych materiałów i produktów między innymi łopat, taczek, farelek, przedłużaczy elektrycznych, nagrzewnic elektrycznych i gazowych i wszelkiego rodzaju środków czystości[13].

Działaj!

Ponadto formy finansowego wsparcia mieszczące się w gospodarce współdzielenia, takie jak crowdfunding (finansowanie społecznościowe) stały się istotnym narzędziem wspierania osób dotkniętych katastrofami naturalnymi, takimi jak powodzie.

Na platformach zrzutka.pl, siepomaga.pl i pomagam.pl zorganizowano wiele zbiórek pieniężnych między innymi „Pomoc dla powodzian” (Fundacja Siepomaga), „Polska w obliczu żywiołuWspieramy rodaków, którzy doświadczają powodzi!” (Fundacja ADRA Polska), „Razem dla powodzian 2024” (Akademia Dobrych Pomysłów), „SOS Powódź” (Fundacja Pomagam.pl) czy „Pomoc dla walczących z powodzią”(Fundacja Cor Ignis)[14].

Społeczności energetyczne

Kolejny obszar związany z troską o środowisko, w którym widoczna jest postępująca rola gospodarki współdzielenia, jest energetyka.

W krajach Unii Europejskiej wciąż trwa transformacja sektora energetycznego[15], a jednym z innowacyjnych rozwiązań w zakresie reformy jest podział scentralizowanych łańcuchów dostaw. Dzięki temu powstały lokalne społeczności energetyczne[16].

Przez społeczność energetyczną rozumiemy grupę osób, przedsiębiorstw, samorządów lub innych podmiotów, które wspólnie działają na rzecz produkcji, dystrybucji i zarządzania energią, najczęściej odnawialną. Jest to rodzaj kooperatywy, gdzie członkowie wspólnie inwestują w źródła energii, takie jak panele słoneczne czy małe elektrownie wiatrowe. Polega to na budowaniu sieci energetycznej, w której konsumenci stają się prosumentami.

Można to przedstawić dzięki prostego schematu: PROducent + konSUMENT = PROSUMENT. Prosumenci są zdolni do samodzielnej produkcji energii, magazynowania jej i zarządzania jej zużyciem. Z prognoz wynika, iż w 2050 r. prosumenci mogą odpowiadać za produkcję choćby 25 TWh energii elektrycznej w Polsce, czyli blisko połowy produkcji ze źródeł rozproszonych. Inicjatywa ta niesie szereg korzyści dla jej członków, a choćby dla lokalnych społeczności[17].

Przede wszystkim umożliwia demokratyzację dostępu do energii, pozwalając mieszkańcom na aktywny udział w produkcji i zarządzaniu zasobami energetycznymi. Dzięki temu mają oni większą kontrolę nad swoimi rachunkami za prąd i mogą przyczynić się do tworzenia bardziej zrównoważonego środowiska[18].

Przepisy w zakresie społeczności energetycznych są zawarte w dwóch unijnych dyrektywach stanowiących integralną część pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków’’[19]. Dyrektywy posiadają regulacje odnośnie społeczności energetycznych, realizujących działalność w obszarze energii odnawialnej (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych)[20] oraz „obywatelskich społeczności energetycznych” (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE)[21].

Społeczności energetyczne przyjmują zróżnicowane formy i mogą one funkcjonować jako: elektrownia wirtualna z agregatorem w formie spółdzielni, spółdzielnia energetyczna (w rozumieniu ustawy o OZE), prosument zbiorowy, obywatelska społeczność energetyczna, społeczność energetyczna OZE lub klaster energii[22].

Lokalne społeczności energetyczne w Polsce przyjmują tylko trzy formy: klastra energii, spółdzielni energetycznej lub prosumenta zbiorowego. Liczebność takich wspólnot jest wciąż niewielka, a przyczyną tego są regulacje utrudniające ich funkcjonowanie[23].

Współdzielenie energii w ramach spółdzielni energetycznych w Polsce posiada pewne ograniczenia. Pierwszym z nich jest ograniczenie geograficzne, gdyż spółdzielnie energetyczne mogą być utworzone tylko i wyłącznie na terenie gminy miejsko-wiejskiej czy też wiejskiej[24], co stanowi duży problem dla tego rodzaju współdzielenia energii dla aglomeracji miejskich, które potrzebują takich innowacyjnych rozwiązań.

Ponadto istnieje również ograniczenie terytorialne nakładające wymóg prowadzenia spółdzielni energetycznych na terenie nie więcej niż trzech przylegających do siebie gmin. W przeszłości funkcjonowało jeszcze jedno ograniczenie, poruszające kwestie członkostwa (limit członków wynosił 1000 osób), ale ze względu na powszechną krytykę zostało ono zniesione[25].

Z kolei klaster energii daje większe możliwości, gdyż jego ograniczenie geograficzne odnosi się do obszaru pięciu gmin lub jednego powiatu zgodnie z ustawą o OZE[26]. Ponadto prawodawca określił, iż gminy muszą ze sobą sąsiadować, aby stworzyć klaster energii i tym samym wyłącza możliwość tworzenia go przez gminy rozlokowane w różnych częściach kraju[27].

Kluczową kwestią w zakresie dokonanej decentralizacji sektora energetycznego jest stworzenie tzw. energetyki obywatelskiej. Oznacza to, iż osoby prywatne, społeczności lokalne, organizacje czy choćby małe firmy mogą brać czynny udział w wytwarzaniu energii, np. poprzez instalowanie paneli słonecznych na swoich domach czy współtworzenie lokalnych elektrowni[28]. Poprzez zaangażowanie w ten proces dużej liczby interesariuszy możliwe jest finansowanie i wdrożenie w danych społecznościach nowych technologii wytwarzania energii[29].

Warto wspomnieć, iż według danych Europejskiego Obserwatorium Ubóstwa Energetycznego około 50 mln rodzin w krajach Unii Europejskiej żyje w warunkach ubóstwa energetycznego[30].

Przedstawione dane pokazują, jak ważne jest stworzenie systemów współdzielenia energii przyczyniających się do spowalniania zmian klimatycznych, uniezależniania się od dużych koncernów energetycznych oraz zmniejszania poziomu nadmiernej konsumpcji.

Na koniec warto dodać, iż przepisy prawne regulujące działalność społeczności energetycznych w Polsce są ukierunkowane na realizację celów zrównoważonego rozwoju[31], zapewniając tym samym ich zgodność z zasadami efektywności energetycznej, ochrony środowiska oraz promowania OZE (odnawialnych źródeł energii).

Podsumowując, gospodarka współdzielenia opiera się na współpracy i wzajemnej pomocy społeczeństwa, która składa się z dzielenia się, współtworzenia, wspólnego użytkowania i działania prowadzącego do znacznego zwiększenia efektywności wykorzystania dostępnych zasobów z różnych dziedzin.

W obliczu rosnącej świadomości ekologicznej gospodarka współdzielenia staje się odpowiedzią na wiele wyzwań środowiskowych. Poprzez optymalizację wykorzystania zasobów i zmniejszenie produkcji odpadów, ten model przyczynia się do ograniczenia naszego śladu węglowego. Od wypożyczania samochodów po udostępnianie narzędzi, gospodarka współdzielenia oferuje szeroki wachlarz rozwiązań, które pomagają chronić naszą planetę.

Przypisy:
[1] R. Dudkowski, T. Rudolf, Nowatorskie modele biznesowe, „Marketing w praktyce”, nr 10, 2009 r., s. 62-66.
[2] https://www.un.org.pl/cel12, data dostępu: 16.01.2025.
[3] https://bfmalinowski.pl/blog/polski-foodsharing/, data dostępu: 17.01.2025.
[4] Wspólne użytkowanie pojazdów. Elektryczny carsharing z zadyszką, Elektromobilni.pl. Magazyn, data dostępu: 15.01.2025.
[5] Wspólne użytkowanie pojazdów. Elektryczny carsharing z zadyszką…op.cit.
[6] Ibidem.
[7] K. Kaźmierczak, Oto aktualna liczba stacji ładowania w Polsce. Dotychczasowy progres sponsoruje słówko „połowa”, data dostępu: 19.01.2025.
[8] S. Weaver, Uber, Lyft offering free rides to evacuees impacted by Los Angeles wildfires, 2025, data dostępu: 09.01.2025.
[9] Ibidem.
[10] Airbnb, Airbnb.org offers temporary housing to people impacted by Hurricanes Helene and Milton, 2024, data dostępu: 08.01.2025.
[11] Airbnb, Airbnb.org offers temporary housing to people impacted by Hurricanes Helene and Milton…op.cit.
[12] Á. Palazón, ’Anem!’: la plataforma gratuita para compartir coche y evitar los atascos en Valencia, 2024, data dostępu: 09.01.2025.
[13] https://polskieradio24.pl/artykul/3427479,pomoc-dla-powodzian-pod-te-adresy-mozesz-dostarczyc-dary, data dostępu: 9.01.2025.
[14] Informacje o przeprowadzonych zbiórkach pieniężnych pochodzą ze stron: Pomoc dla osób dotkniętych powodzią – zbiórka charytatywna, Siepomaga.pl, data dostępu: 09.01.2025 r, Zrzutka na Razem dla Powodzian 2024 – Akademia Dobrych Pomysłów, Pomagam.pl, data dostępu: 12.01.2025, Zrzutka na SOS Powódź – Fundacja Pomagam.pl, Pomagam.pl, data dostępu: 11.01.2025, Polska w obliczu żywiołuWspierajmy rodaków, którzy doświadczają powodzi! – zbiórka charytatywna, Siepomaga.pl, https://www.siepomaga.pl/adra-powodz, data dostępu: 11.01.2025, Zrzutka: , Fundacja Cor Ignis, data dostępu: 12.01.2025.
[15] P. Białynicki-Birula, Regulacje prawne dotyczące społeczności energetycznych w wybranych krajach UE, s.1, dostęp: 11.01.2025.
[16] P. Białynicki-Birula, Regulacje prawne dotyczące społeczności energetycznych…op.cit., s. 1.
[17] A. Caramizaru, A. Uihlein, Energy communities: an overview of energy and social innovation. Publications Office of the European Union, Luxembourg 2020, s. 4.
[18] P. Białynicki-Birula, Regulacje prawne dotyczące społeczności energetycznych…op.cit., s. 3.
[19] T. Długosz, Społeczności energetyczne z pakietu dyrektyw „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”, Forum Prawnicze, nr 1 (69), 2022, s. 40.
[20] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz.U.UE.L. 2018, nr 328, str. 82 z późn. zm.)
[21] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE (Dz.U.UE.L. 2019, nr 158, str. 125).
[22] B. Klemens, P. Dancewicz, Klastry energii w aglomeracji opolskiej jako praktyczny wymiar…op.cit, s. 124-125.
[23] R. Matczak, Niewykorzystany potencjał energetycznych wspólnot, s. 3, data dostępu: 11.01.2025.
[24] D. Kostecka-Jurczyk, K. Marak, Spółdzielnie energetyczne i klastry energii jako formy energetyki obywatelskiej w Polsce, Studia Prawnoustrojowe 63, 2024, s. 161- 162.
[25] Ibidem, s.162-163.
[26] Ustawa o OZE – Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1361 z późn. zm.).
[27] D. Kostecka-Jurczyk, K. Marak, Spółdzielnie energetyczne i klastry energii jako formy energetyki…op.cit., s.166.
[28] A. Dyląg, A. Kassenberg, W. Szymalski: Energetyka obywatelska w Polsce – analiza stanu i rekomendacje do rozwoju. Instytut na rzecz ekorozwoju, Warszawa, 2019, s. 11.
[29] B. Klemens, P. Dancewicz, Klastry energii w aglomeracji opolskiej jako praktyczny wymiar…op.cit, s. 123.
[30] A. Górska, Wpływ pandemii COVID-19 na ubóstwo energetyczne w UE, „Przegląd Politologiczny” 2023, nr 1, s. 109.
[31] J. M. Kmieć, Społeczności energetyczne jako prawny instrument realizacji celów zrównoważonego rozwoju, [w:] Zrównoważony rozwój i Europejski Zielony Ład dyktatami doskonalenia warsztatu naukowca, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, s. 95.